Genç bir subay, otuz üç yaşında ülkesine yeni bir isim verdi…
Fransız sömürgeciler, Batı Afrika’daki bu topraklara “Yukarı Volta” diyordu…
Talihin cilvesi… Ülkeye ismini veren Volta Irmağı, Portekizli altın tüccarlarının rotalarında ulaşılan “en uzak nokta” olması nedeniyle, tüccarlara “geri dönüş” menziline vardıklarını haber veriyordu…
Portekizli tüccarlar bu nedenle “dönüş nehri” manasında buraya “Volta Nehri” dedi.
“Gidip gelme”, “Geminin rüzgara karşı bir sağ bir sol yol alması” manalarına gelen “Volta” böylelikle tahminen de ülkenin makus talihine dönüştü…
Düşük rütbeli subaylar eliyle birbiri arkasına yapılan askeri darbeler ve karşı-darbeler… Müstehzi üslupla söylenen “erken uyanan iktidarı alır” kelamını gerçek kılan ihtilaller ve karşı ihtilaller ortasında volta atan ülkeler…
“Yukarı Volta Cumhuriyeti”, Fransız sömürgesinden 1958’de evvel özerkliğini, iki yıl sonra da bağımsızlığını kazandı…
Otuz üç yaşında genç bir subay 1984’te ülkesine yeni bir isim verdi… O subay, Afrika’nın Che Guevara’sı: Yüzbaşı Thomas İsidor Noel Sankara…
Daha sonra “Darbe Başkenti” olarak anılsa da genç subay Sankara ve yoldaşları, 1984’te gerçekleştirdikleri ihtilalle ülkelerine mahallî lisanlarında “Onurlu Beşerler Ülkesi” manasına gelen “Burkina Faso” ismini verdi.
Sankara, iktidarda kaldığı 4 yıl boyunca ülkesini “Onurlu Beşerler Ülkesi” yapmak için hudutlu yıllarının, yaşının, gücünün ve denilebilir ki bir ihtilalin dahi sonlarını zorladı.
Danton’a atfedilen “Devrim Satürn üzeredir, kendi evlatlarını yer” kelamı bir kere daha doğrulandı: Sankara, en yakın arkadaşı, yoldaşı Compaoré tarafından tertiplenen bir karşı darbe ile iktidardan indirilerek katledildi.
DEVRİMİN HUDUTLARINI ZORLAYAN GENÇ SUBAY
1949’da Yako’da doğan Sankara, ruhban okuluna gitmesi beklenirken tıp tabibi olmayı ister. Lakin liseyi tamamlamadan hesapta olmayan bir sınavı kazanarak askeri okula sarfiyat. Papazlık ve doktorluk yerine askerliği tercih eden Sankara, subaylık eğitimini aldığı Madagaskar’da yükselişte olan sol kanılarla, Sovyet ve Çin ihtilaliyle tanışır.
Fas, Fransa ve Madagaskar’da eğitim gören Sankara memleketine döndüğünde sömürgecilik periyodundan kalma orduda boğulan yeni kuşak subayları organize etmeye başlar. 1976 yılında Fas’ta yaptığı staj sırasında silah ve yol arkadaşı olan Blaise Compaoré ile dostluk kurar. Tıpkı yıl Genelkurmaydan Komando İdman Ulusal Merkezi’ni kurma yetkisini alır.
1980’de Albay Saye Zerbo’nun idaresindeki darbeye katılan Sankara, darbe sonrası devlet bakanlığına getirilir lakin kısa müddet sonra “solcu” görüşleri nedeniyle zorluklar yaşamaya başlar. 21 Nisan 1982’de istifa ederek canlı yayında “Milleti susturanlara lanet olsun” halinde açıklama yapar. (İki yıl sonra Birleşmiş Milletler Genel Heyeti’nde yaptığı konuşmada “sırf işsizliğin zorluklarından kurtulmak için susmak ya da palavra söylemek zorunda bırakılan gazeteciler ismine haykırıyorum” diyecektir.)
1982’de yapılan bir diğer darbe sonucu bu kez başbakanlık misyonuna getirilen Sankara, Mayıs 1983’te tekrar bu misyonundan de uzaklaştırılarak konut hapsine alındı. 1983’te gerçekleşen “demokratik halk devrimi” ile Sankara “devlet başkanlığı” misyonunu üstlendi.
Sankara kendini “Devlet Başkanı” olarak değil, “Kendi vefatını izlemeyi reddeden bir halkın mütevazı bir sözcüsü” olarak tanımlıyordu. Devlet dairelerine kendi portresinin asılması istendiğinde “7 milyon Thomas Sankara var” diyerek müsaade vermedi.
Dört yıllık kısa iktidarında Sankara, bir ihtilalin hudutlarını zorladı… Eğitim, sıhhat, besin ve hukuk alanlarında Burkina Faso üst üste ihtilaller yaşadı.
”Kendimi dik yamaca tırmanmaya çalışan bisikletçi üzere hissediyorum” diyen Sankara devrimciliğini ise şu sözlerle tanımlıyordu: “Kötülüğün kaynağı politikti ve bu yüzden tek deva politik olmalıydı…”
ÇÖLLEŞMEYLE MÜCADELE
Yalnızca emperyalizmle ve içerideki işbirlikçileriyle değil tabiatla dahi uğraş etmek zorundaydılar. Kuraklık ve çölleşme ülkeyi dışa bağımlı hale getiren sebeplerin başındaydı. Sankara, “Sömürgeci yağma, ormanlarımızı yarınlarımız için yenilemeyi düşünmeden yok etti” diyordu…
On beş aylık “Halk Kalkınma Programı” çerçevesinde, çölleşmeye karşı 10 milyon ağaç dikildi.
1986 yılında Sankara şunları söylüyordu:
“Burkina Faso’da yaklaşık üç yıldır her memnun olay, evlilik, vaftiz, ödül merasimleri, önde gelen kişi yahut başkalarının ziyaretleri her vakit ağaç dikme merasimiyle kutlanıyor…”
1986 yılı kutlamalarında başkentteki tüm öğrenciler, kendi elleriyle 3.500’den fazla gelişmiş pişirme ocağı yaparak annelerine armağan etti. Bayanların da iki yıl boyunca kendi elleriyle yaptıkları 80 bin ocakla birlikte odun tüketimi azaltılmaya ve ağaçları müdafaaya yönelik efora katkı sundular.
Yurttaşlar kamu konutu alabilmek ya da kiralayabilmek için minimum sayıda ağaç dikme ve onları gözbebeği üzere büyütme kelamı vermek zorundaydı.
Sankara eforlarını, “Diğer gezegenlerdeki ömrü araştırırken harcanan muazzam meblağların en azından yüzde birinin bu gezegendeki ömrü kurtarmak için kullanılmasını öneriyoruz” kelamlarıyla açıklıyordu.
“EMPERYALİZM TABAKLARINIZDA”
Sankara, Burkina Faso’nun kendine yeten bir ülke olması için çalışıyordu. Daha evvel bir hektardan çıkan buğday bin yedi yüz kiloyken, Sankara ihtilaliyle birlikte 1986’ya gelindiğinde bu mahsül dört bin kiloya çıkartıldı.
Sankara ünlü konuşmasında şunları söylüyordu:
”Ülkemiz lakin kendini doyurmaya yetecek kadar üretiyor. Üretimimizi daha da artırabiliriz. Dışarıdan besin yardımı almaya mecburuz… Bu besin yardımları zihinlerimizi felç ediyor. Daima birilerinden bir şeyler istemek, yardım dilenmek bizde alışkanlık haline geliyor. Bu bağımlılıktan kurtulmalı, daha fazla üretmeliyiz. Size yemek verenlerin size kendi iradelerini de kabul ettirmeleri normaldir. Kimileri emperyalizmin ne olduğunu soruyor. Emperyalizmi tabaklarınızda görüyorsunuz. İthal mısır, pirinç ve darı… İşte emperyalizm bunlardır, emperyalizmi diğer yerde aramayın.”
Devrimle birlikte ülkede okuma yazma oranı altı kat arttı. Dış yardım almadan 350 okul yaptırıldı.
Sankara, maaşını 2.000 dolardan 450 dolara düşürdü. Önceki iktidarların kullandığı Mercedes marka otomobilleri satarak periyodun en ucuz arabası olan Renault 5’lerle değiştirdi. Odasına kurulmak istenen klimayı dahi geri çevirdi.
– Orduya ilişkin mülklere halk için ucuz marketler kuruldu.
– Yöneticilerin yılda en az bir maaşı toplumsal projelere ayrıldı.
– Sürücü kullanımı ve birinci sınıf uçak bileti alımları yasaklandı.
– Bayan sünneti, zorla evlilik ve çok eşlilik yasaklandı. Doğum müsaadesi getirildi.
– Bayanlar hükümette değerli durumlara getirildi. Orduda vazife almaları teşvik edildi.
– Toprak reformuyla büyük mülk sahiplerinin toprakları çiftçilere dağıtıldı.
– Dünya Bankası ve IMF’nin tüm teklifleri reddedildi.
“İSRAİL, TARİHİ KÜÇÜMSÜYOR”
1984’te BM Genel Heyeti’ne hitap eden Sankara, “Yahudi kardeşleriyle birlikte anti-siyonisttirler” dediği Filistinliler için, “Cesur, kararlı, metanetli ve yorulmak bilmez Filistinliler, bir halkın haklarına hürmet duymanın gerekliliğini ve ahlaki yükümlülüğünü hepimize hatırlatıyor” diyordu.
Sankara 40 yıl evvel, “İsrail öteki milletler üzere bir millet olmayı öğrenmeye başlamalı” davetini yaptığı konuşmasında şunları söyledi:
“Yahudiler daha dün krematoryumun dehşetine teslim edildi. Lakin İsrail, gördüğü azapları diğerlerine da uygulayarak tarihi küçümsüyor.
Her halükarda, geçmişteki cüreti ve fedakarlıkları nedeniyle halkını sevdiğimiz İsrail, kendi huzurunun şartlarının dışarıdan finanse edilen askeri güçte bulunmadığını anlamalıdır. İsrail başka milletler üzere bir millet olmayı öğrenmeye başlamalı. Birçok milletten biri…
Şimdilik bu kürsüden, Filistin’in olağanüstü halkının hem bayan hem de erkek savaşçılarıyla militan ve faal dayanışmamızı ilan ediyoruz, zira biliyoruz ki sonu olmayan acı yoktur…”
“DEVRİM KENDİ EVLATLARINI YER”
Thomas Sankara, 1961’de Güney Kore’de iktidara gelerek ülkesini dünya devleri ortasına sokan General Park Chung Hee kadar şanslı değildi.
1983-1987 periyodunda Cumhurbaşkanlığı misyonunu üstlenen Sankara, ‘Komünist Subaylar Grubu’nu birlikte kurdukları, yoldaşı Blaise Compaoré tarafından 1987’de darbeyle vazifesinden uzaklaştırılmaya çalışılmış ve çıkan olaylarda 37 yaşında hayatını kaybetmişti.
Compaoré, Sankara’nın cesedini bir toplu mezara gömdürdü ve hakkında “doğal ölüm” raporu düzenletti. Sankara’nın bir “dönek” ve “hain” olduğu palavrasını yaydı.
Sankara ve beraberinde hayatını kaybeden 12 kişinin naaşları, 2015’te mevt nedenlerinin araştırılması için mezarlarından çıkarıldı. 2023 yılında düzenlenen resmi merasimle başşehir Vagadugu’daki Thomas Sankara Anıtı’na defnedildi.
Blaise Compaoré 2014 yılına kadar Burkina Faso’yu yönetti. 2014’te çıkan halk ayaklanması nedeniyle ülkeden kaçtı. Nisan 2022’de Sankara’nın vefatına ait yapılan gıyabi yargılamada ömür uzunluğu mahpusa mahkum edildi.
1960-2022 tarihleri ortasında 10 başarılı ve 10 başarısız darbeyi deneyim eden Burkina Faso, Sudan ve Burundi’den sonra en fazla darbeye maruz kalan Afrika ülkesi olarak biliniyor. Başarılı darbe sayısı referans alındığında ise Burkina Faso listenin en üst sırasında bulunuyor. Son olarak bu yılın Ocak ayında da Burkina Faso’da hükümeti devirmeye çalışan bir çetenin çökertildiği duyurulmuştu.
Sankara’nın kelamlarıyla bitirelim:
“Eski vakitler tekrar gelecek ve tarih, şimdinin sonsuza uzanan hayali olacak…”
Sinan Acıoğlu