M. MÜMTAZ YILMAZ
Halil İnalcık, 1972’de Chicago Üniversitesi’nde Osmanlı tarihi dersleri vermek için Amerika’ya gitmeden evvel 30 yıl boyunca Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak çalışmıştı. Yakınlarda yayınlanan Ulusal Çaba Tarihi’nin serüveni de tâ o yıllara dayanıyor.
İnalcık, esasen DTCF’nin birinci öğrencilerindendi. 1935’te Balıkesir Necatibey Muallim Mektebi’nden mezuniyetinin akabinde TBMM üyesi Prof. Sadri Maksudi Arsal’ın teşvikiyle imtihana girerek fakültenin 40 yatılı öğrencisinden biri oldu. Atatürk’ün buyruğuyla kurulan bu yeni fakültenin emeli İnalcık’a nazaran “Anadolu Hitit (o vakit önerilen ismiyle Eti) medeniyetini o vakit sürat verilen arkeoloji ve lisan alanlarına derinliğine araştırmak, Mezopotamya medeniyeti ile ilişkisi çivi yazılı evraklardan ortaya çıkarmak, yayın yapmaktı”. Bu amaçla Sümerce, Hititçe, Latince ile bir arada arkeoloji ve antropoloji kısımlarına öncelik verilmişti. “Ata’nın Osmanlılara olumsuz bakışı bilinmekle beraber” diyor İnalcık, “fakülte öğretim planında Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğu tarihleri gözardı edilemezdi”. Bundan ötürü da Orta Asya Türk tarihi için Şemseddin Günaltay, Orta Çağ için Fuad Köprülü, Yeniçağ için Muzaffer Göker (sonraları E. Z. Karal) kürsüleri kurulmuştu.
MİLLİ MÜCADELE’NİN YOL HARİTASI
Sadri Maksudi Arsal’ın Sinoloji Bölümü’ne girme teklifini reddeden İnalcık, Tarih Bölümü’nde okumayı tercih etti ve özellikle Osmanlı Tarihi alanına ağırlaştı. Zira ünlü tarihçiye nazaran Osmanlı Devleti’nin genel tarihi Batı’da bir siyaset ve savaşlar tarihi olarak yazılmış, kurumlar, hukuk ve medeniyet tarihi ihmal edilmişti. Üstelik varlıklı Osmanlı arşivleri de hakkıyla kullanılmıyordu. Ayrıyeten II. Dünya Savaşı sonrası sosyal-ekonomik meseleleri tarihin temel araştırma konusu olarak ele alan yeni tarihçiliği izlemek gerekliydi. O da bütün akademik hayatında bu doğrultuda çalışacaktı.
1942’de “Tanzimat ve Bulgar Meselesi” isimli doktora tezini yazan İnalcık DTCF’deki hocalık misyonlarının yanında 1956’da birebir üniversitenin Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde yönetim tarihi ve inkılap tarihi dersleri vermeye başladı. İşte elimizdeki Ulusal Uğraş Tarihi, İnalcık’ın 1972’ye kadar verdiği inkılap tarihi derslerinin notlarından oluşuyor.
Kitap 1908’deki II. Meşrutiyet’in ilanı süreciyle açılıyor. Zira İnalcık’a nazaran inkılap tarihini bir bütün olarak kavramak için en gerçek yol budur. II. Meşrutiyet’ten 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi’ne kadar geçen vakti ‘kuşbakışı’ inceledikten sonra muharrir Ulusal Mücadele’yi yeni bir boyuta taşıyan 16 Mart 1920’deki İstanbul’un işgaline değerli bir yer ayırıyor. Erzurum ve Sivas kongreleri, Ankara’daki meclisin açılışı, Atatürk liderliğindeki Türk ordusunun cephelerde kazandığı muvaffakiyetleri ve ulusal egemenliğe giden yol haritasını ana çizgileriyle ortaya koyuyor.
Türkiye’nin ulusal egemenlik tarihine dair tek bir kitap okumak istiyorsanız Osmanlı tarihinin çeşitli alanlarında derinlikli araştırmalarıyla tanıdığımız Halil İnalcık’ın Ulusal Uğraş Tarihi’ni okumalısınız.