Bangladeş, son yıllarda ekonomik ve toplumsal açıdan kıymetli gelişmeler kaydederken, siyasi alanda da derin bir krizle karşı karşıya kaldı. Bu kriz, uzun müddettir ülkeyi yöneten Başbakan Pir Hasina’nın ani bir formda misyondan ayrılmasıyla doruk noktasına ulaştı. Hasina’nın iktidarı bırakması ve akabinde yaşanan olaylar, Bangladeş’in geleceğini meçhul bir hale getirdi.
Şeyh Hasina, Bangladeş’in kurucu lideri olan Şeyh Mucibur Rahman’ın kızı olarak siyasi arenaya adım attı. Hasina, 2009 yılında iktidara geldiğinde ülke büyük umutlar taşıyordu. Ekonomik büyüme ve altyapı projeleri ile dikkat çeken bir devir başladı. Fakat, bu muvaffakiyetlerin ardında otoriter bir idare usulü ve insan hakları ihlalleri de bulunmaktaydı.
Hasina’nın idaresi altında, medya özgürlüğü kısıtlandı, muhalif sesler susturuldu ve siyasi rakipler hapsedildi. Bu durum, ülke içinde ve dışında önemli tenkitlere neden oldu. Lakin, ekonomik büyüme ve yoksulluğun azaltılması üzere bahislerde elde edilen muvaffakiyetler, Hasina’ya olan dayanağı bir mühlet daha canlı tuttu. Bilhassa dokuma sanayisindeki büyüme, Bangladeş’in iktisadını canlandırdı ve ülkenin dış borçlarını azaltmasına yardımcı oldu. Bununla birlikte, bu büyümenin bedeli, emekçilerin düşük fiyatlarla ve makûs çalışma şartları altında çalışması oldu.
Şeyh Hasina’nın iktidarı boyunca İslami oluşumlarla olan ilgisi karmaşık ve dalgalı bir seyir izledi. Hasina’nın partisi Avami Birliği, laik ve seküler bir duruşa sahipken, Bangladeş’teki İslami kümeler çoklukla daha muhafazakar ve dini temelli bir idare anlayışını savunmaktadır. Bu durum, Hasina’nın vakit zaman bu kümelerle çatışmasına ve vakit zaman da onları dengelemeye çalışmasına neden oldu.
Hasina, iktidarının birinci yıllarında İslami oluşumlarla uzlaşı arayışında bulundu. Lakin, İslami kümelerin artan tesiri, hükümetin güvenlik siyasetlerini sıkılaştırmasına yol açtı. 2016 yılında, Dhaka’da gerçekleşen büyük terör saldırısının akabinde Hasina, tüm İslami kümelere karşı sert tedbirler aldı. Bu periyotta, birçok muhafazakar önder ve aktivist tutuklandı, örgütler kapatıldı ve dini temelli eğitim kurumları sıkı kontrol altına alındı.
Ancak, bu sert tedbirler, İslami kümelerin ve onların destekçilerinin yansısını çekti. Hükümetin bu kümelere karşı aldığı sert tavır, toplumun kimi kesitlerinde huzursuzluk yarattı ve muhalefetin sesini yükseltti. İslami kümeler, Hasina’nın laik siyasetlerini eleştirerek, hükümeti İslam’a ve Müslümanlara karşı düşmanca tavır sergilemekle suçladı. Bu durum, ülkede dini temelli kutuplaşmayı artırdı ve toplumsal barışı tehdit etti.
ÖĞRENCİ PROTESTOLARI VE İKTİDARIN SARSILMASI
Son periyotta ise bilhassa genç nüfusun yansısı, Hasina idaresine yönelik tenkitlerin artmasına neden oldu. 2018 yılında başlayan öğrenci protestoları, hükümetin işsizlik ve eğitimdeki eşitsizlik bahislerindeki yetersizliklerine karşı bir başkaldırı olarak ortaya çıktı. Öğrencilerin taleplerine kulak asmayan hükümet, bu protestolara sert müdahalelerde bulundu. Polis şiddeti ve tutuklamalar, gençlerin öfkesini daha da körükledi.
Hükümet, muhakkak kümelerin kamuda daha fazla temsil edilmesini sağlamak gayesiyle kotalar uygulamaktadır. Lakin, bu kotalar, yetenekli ve nitelikli gençlerin iş bulma bahtını azaltmakta ve toplumsal adaletsizlik algısını güçlendirmektedir. Öğrenciler, bu kotaların kaldırılmasını ve liyakate dayalı bir istihdam siyasetinin benimsenmesini talep etmektedir. Bu talepler, hükümet tarafından göz arkası edilmiş ve bu da protestoların şiddetlenmesine neden olmuştu.
Bu protestolar, birebir vakitte toplumsal medya ve internetin gücünü de gözler önüne serdi. Gençler, toplumsal medya üzerinden örgütlenerek geniş kitlelere ulaşmayı başardı. Hükümetin interneti kesme teşebbüsleri bile bu hareketi durdurmaya yetmedi. Bu durum, Bangladeş’in otoriter idare biçiminin sürdürülebilirliği konusunda önemli soru işaretleri yarattı. Eğitim sistemindeki adaletsizlikler, işsizlik oranlarının yüksekliği ve gençlerin gelecek derdi, protestoların ana motivasyon kaynaklarıydı.
2024 yılının Ağustos ayında, Başbakan Pir Hasina’nın resmi konutuna düzenlenen büyük bir protesto, onun iktidarı bırakmasına neden oldu. Protestocular, yolsuzluk ve baskılarla suçladıkları Hasina’nın istifasını talep etti. Hükümetin uyguladığı sokağa çıkma yasakları ve internet kesintileri, halkın öfkesini daha da artırdı. Sonunda, Hasina misyonundan ayrılmak zorunda kaldı ve ülkeyi terk etti.
BANGLADEŞ’İN GELECEĞİ: MUHTEMEL SENARYOLAR VE ÖNGÖRÜLER
Bangladeş’in geleceği, şu anda belirsizliklerle dolu. Fakat, bu kriz tıpkı vakitte birtakım fırsatları da beraberinde getirebilir. Ülkede demokrasi ve insan hakları bahislerinde kıymetli ıslahatlar yapılması gerektiği aşikar. Yeni bir liderlik, bu ıslahatları hayata geçirmek için bir fırsat sunabilir.
İlk senaryo, ülkenin yine demokratik bir yola girmesi olabilir. Bu, fakat güçlü ve kararlı bir liderlik ile mümkün olacaktır. Toplumun taleplerine kulak veren, şeffaf ve hesap verebilir bir idare stili benimseyen bir önder, ülkenin ekonomik ve toplumsal meselelerini çözme yolunda değerli adımlar atabilir. Bu senaryoda, memleketler arası toplumun da dayanağı ile Bangladeş, demokratikleşme sürecinde kıymetli ilerlemeler kaydedebilir.
İkinci senaryo ise, ülkenin daha da otoriter bir idareye kaymasıdır. Bu durumda, ekonomik ve toplumsal meselelerin daha da derinleşmesi kaçınılmaz olacaktır. Bu cins bir idare, uzun vadede ülkeyi daha büyük bir krize sürükleyebilir. Otoriter bir rejimin, toplumsal huzursuzlukları bastırmak için daha sert tedbirler alması, insan hakları ihlallerini artırabilir ve memleketler arası arenada Bangladeş’in prestijini zedeleyebilir.
Bangladeş’in geleceğine dair bir öteki muhtemel senaryo ise, iç savaş ya da büyük çaplı bir toplumsal çatışmadır. Siyasi güç boşluğu ve ekonomik badireler, farklı etnik ve dini kümeler ortasında çatışmalara yol açabilir. Bu çeşit bir senaryo, ülkenin istikrarını önemli biçimde tehdit eder ve uzun vadede ekonomik kalkınmayı da olumsuz tesirler.
Bangladeş’in içindeki bu kriz, milletlerarası toplumun da dikkatini çekmiş durumda. Birçok ülke ve milletlerarası kuruluş, Bangladeş’teki durumu yakından izlemekte ve muhtemel müdahale senaryolarını kıymetlendirmektedir. Demokrasi ve insan hakları mevzularında ıslahat yapılması için milletlerarası baskılar artabilir. Lakin, bu cins müdahalelerin, ülkenin iç işlerine karışma olarak algılanması ve milliyetçi hisleri körüklemesi de mümkündür.
Bangladeş’in stratejik pozisyonu ve Güney Asya’daki rolü, bölgesel güçler ortasındaki rekabeti de tetikleyebilir. Hindistan, Çin ve ABD üzere ülkeler, Bangladeş’in geleceğinde kelam sahibi olmak için çeşitli diplomatik ve ekonomik araçları kullanabilir. Bu durum, Bangladeş’in iç siyasetini daha da karmaşık hale getirebilir.
Bangladeş’in geleceğinde toplumsal uzlaşma ve barış süreci de büyük ehemmiyet taşımaktadır. Etnik ve dini kümeler ortasındaki tansiyonların azaltılması ve toplumsal barışın sağlanması, ülkenin uzun vadeli istikrarı için kritik kıymete sahiptir. Bu bağlamda, diyalog ve uzlaşı kültürünün teşvik edilmesi, ayrımcılık ve ötekileştirmenin önlenmesi gerekmektedir.
EKONOMİK ISLAHATLAR VE YATIRIM İHTİYACI
Bangladeş’in gelecekteki istikrarı ve kalkınması için ekonomik ıslahatlar kaçınılmazdır. İşsizlik oranlarının düşürülmesi, eğitim sisteminin güzelleştirilmesi ve yolsuzluğun azaltılması, yeni idarenin öncelikli maksatları ortasında olmalıdır. Bu bağlamda, milletlerarası yatırımcıların itimadını kazanmak ve sürdürülebilir bir ekonomik büyüme sağlamak için kapsamlı ıslahatlar yapılması gerekmektedir.
Tekstil kesimine bağımlılığın azaltılması ve öteki dallarda çeşitlendirme yapılması, ülkenin ekonomik dayanıklılığını artırabilir. Ayrıyeten, dijital iktisat ve yenilikçi teknolojilere yatırım yapmak, genç nüfusun işsizlik meselesini çözmeye yardımcı olabilir.