Kamu İşçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) Eş Genel Lideri Şükran Kablan Yeşil, 17 Ekim’e kadar TBMM’ye sunulacak bütçe yasa teklifine ilişkin “AKP’li yıllarda hayata geçirilen bütçeler, kaynakların ve toplanan gelirlerin, vergilerin, üretenlere, işçilere, halka, toplumsal barışa değil hudutlu bir azınlığı oluşturan işverenlere, sermayeye, zenginlere, çatışma ve savaş siyasetlerine aktarma aracına dönüşmüştür” açıklamasını yaptı.
KESK, 17 Ekim’e kadar Meclis’e sunulacak bütçe yasa teklifine ait bugün sendika genel merkezinde “Halktan emekten yana bütçe istiyoruz” başlıklı basın toplantısı düzenledi. Geçen periyotlardaki bütçe harcamalarına ait sunum yapan KESK Eş Genel Lideri Şükran Kablan Yeşil, şunları söyledi:
“Kamu hizmetlerine kadar hayatımızın çabucak her alanı bütçe ile belirlenmektedir”
“Bütçe sürecine girdiğimiz bu periyotta ülkeden yansıyan tablo, derin bir toplumsal yoksulluk, artan yolsuzluk ve buna karşı çıkan herkesi baskı ile sindirmeye dayalı bir yasaklar ülkesi tablosudur. Bu karanlık tablonun oluşmasında yıllardır kes, kopyala, yapıştır tekniği ile yapılan ve hayata geçirilen bütçelerin çok kıymetli bir hissesi vardır.
Çünkü hepimiz biliyoruz ki, bütçeler yalnızca birtakım sayılara, bilançolara cetvellere, teknik hesaplamalara yer verilen metinler değildir. Ödediğimiz vergilerden aldığımız maaşlara-ücretlere, yararlanacağımız kamu hizmetlerine kadar hayatımızın çabucak her alanı bütçe ile belirlenmektedir.
“AKP’li yıllarda toplanan gelirlerin vergilerin işçilere değil sonlu bir azınlığı oluşturan sermayeye savaş siyasetlerine aktarma aracına dönmüştür”
Bütçeler bir ülkede kaynakların, gelirlerin kimlerden toplandığını ve kelam konusu gelir ve kaynakların kimler için kullanılacağını gösteren evraklardır. Buradan hareketle rastgele bir ülkedeki sistemin kimden yahut kimlerden yana olduğunu anlamanın en kolay yolu bütçesine bakmaktır. Kaynaklar, gelirler kimlerden toplanıyor, kimlerin yararı için kullanılıyor? Temel soru budur. Bu açıdan bakıldığında Türkiye’de bütçelerin giderek halktan, işçilerden daha fazla koptuğu ortadadır. Bilhassa AKP’li yıllarda hayat geçirilen bütçeler kaynakların ve toplanan gelirlerin, vergilerin, üretenlere, işçilere, halka, toplumsal barışa değil sonlu bir azınlığı oluşturan işverenlere, sermayeye, zenginlere, çatışma ve savaş siyasetlerine aktarma aracına dönüşmüştür.
AKP iktidarı bütçeleri ile bugün geldiğimiz noktada, halkın, işçilerin bütçe hakkı ortadan kaldırılmıştır. Hayat pahalılığı ve işsizlik kronik bir hale gelmiştir. Türkiye ‘Asgari Ücretliler Ülkesi’ne dönüştürülmüş, emeğin ulusal gelirden aldığı hisse gitgide düşürülmüştür. Kamu hizmetleri alanı piyasalaştırma, özelleştirme, yatırımların kısılması yolu ile alabildiğine daraltılmıştır. Vergi adaletsizliği derinleştirilmiştir. Aslan hissesi sermayeye, işverenlere, savunma ve güvenlik ismi altında çatışma ve savaşa ayrılmıştır. Toplumsal cinsiyete hassas bütçeleme göz gerisi edilmiştir. Dinî referanslar ile yönetilen bir toplum inşa etme gayesine ayrılan kaynaklar artırılmıştır.
“2002 yılında 131 bin 292 dolar olan dış borç stoku sekiz senede yaklaşık iki buçuk kat arttı”
Tüm bunlara karşın şahsen Cumhurbaşkanı ‘gelişmiş ülkelerde marketlerin raflar boş, bizde dolu’ demeye devam etmektedir. Bugün Türkiye’de market raflar tıka basa doludur. Lakin halkın cepleri boşaltılmıştır. Yıllardır göz nazaran göre hayata geçirilen siyasetler sonucunda devletin kasası da boşalmıştır. 2002 yılında 131 bin 898 dolar olan dış borç stoku sekiz senede yaklaşık iki buçuk kat artarak 308 bin 177 dolara çıkmıştır. Açıklanan son sayılara nazaran 2022 yılının ikinci çeyreği prestiji ile 444 bin 392 dolara ulaşmıştır.
Her alanda dışarıya bağımlı ekonomik modelin ülkeyi getirdiği yer TL’nin pula dönmesidir. Bugünlerde ‘neo klasik iktisat fikrinden epistemolojik bir kopuşu’ ile tanınan hale gelen Hazine ve Maliye Bakanı geçtiğimiz yılın son günlerinde ‘Bir uyuyun, altı ay sonra uyanın, Türkiye’de çok farklı noktalara gideceğiz’ diyordu.
Gerçekten çok farklı noktalara gittik! O gün yüzde 36,08 olan TÜİK enflasyonu altı ay sonra yüzde 78,62’ye bugün yüzde 83,45’e tırmanmıştır. O gün 11,83 TL olan 1 dolar altı ay sonra 16,62 TL’ye, bugün 18,60 TL’ye çıktı. Tedavüldeki en değerli banknotumuz olan 200 TL 1 Ocak 2009 tarihinde piyasaya sürülmüştür. O tarihte 1 dolar 1,53 TL’ye karşılık gelirken bugün1 dolar 18,60 TL’dir. 2009 yılı başında 131 dolar alınan 200 TL ile bugün 11 dolar bile değil, 10 dolar 75 sent alınabilmektedir.
“Sağlık Bakanlığı bütçeleri ise kiralama yahut hizmet bedeli ismi altında kent hastanelerine kaynak aktarılan bütçelere dönüştürülmüştür”
Bugüne kadar AKP tarafından yapılan bütün bütçeler kamuoyuna ‘en toplumsal bütçe, eğitime, sıhhate en çok hisse ayrılan bütçe’ vb. savlarla sunulmuştur. Halbuki ‘dönüşüm’, ıslahat üzere cilalı kavramlarla kamu alanı gitgide daha fazla piyasaya açılmıştır. Halkın birikiminin eseri Kamu İktisadi Teşebbüsleri yok değerine satılmıştır. AKP devrinde özelleştirmelerle elde edilen 64 Milyar TL beton iktisadına gömülmüştür.
Kamu Özel İş birliği projeleri ile yapılan kent hastanelerinin, hava limanlarının, yol, köprü ve tünellerin müteahhitlerine, beşli çeteye bu halkın cebinden hazine garantisi verilmiştir. Ulusal gelirden kamu hizmetlerine ayrılan hisse düşürülmüş, buna karşın bakanlık bütçelerinin yüzde 80ni aşan işçi maaşı ve SKG sarfiyatı üzere zarurî harcamalar ‘kamu hizmetine’ ayrılan bütçe büyüklüğü üzere gösterilmiştir.
Örneğin 2021 yılında Ulusal Eğitim Bakanlığı’na (MEB) ayrılan 189 milyar 11 milyon TL fiyatındaki bütçenin yüzde 81’ini işçiye yapılan mecburî harcamalar oluşturmuştur. Üstelik 2001 yılında eğitim yatırımlarına ayrılan hisse yüzde 17,18 iken 2021 yılında yüzde 8’de kalmıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı bütçesinin ulusal gelir içindeki hissesi 2020 yılında yüzde 0,80 iken 2021 yılında yüzde 0,73’e düşmüştür. Merkezi idare bütçesi içindeki hissesi ise yüzde 3,37’den yüzde 3,30’a düşmüştür. Buna karşın ‘bütçede aslan hissesi eğitime ayrıldı’ nutukları atılmıştır. Sıhhat Bakanlığı bütçeleri ise kiralama yahut hizmet bedeli ismi altında kent hastanelerine kaynak aktarılan bütçelere dönüştürülmüştür.
“Bunu ismi dilim dilim soygundur”
Bir öbür adaletsizlik dolaylı ve dolaysız vergilerin toplam vergiler içindeki oranında yaşanmaktadır. Adil bir vergi sisteminin az ya da çok geçerli olduğu ülkelerde toplam vergilerin yüzde 70’i kazançtan-gelirden alınan dolaysız vergilerden yüzde 30’u ise tüketimden alınan dolaylı vergilerden oluşmaktadır.
Türkiye’de bu oranlar tam tersinedir. Yani bir multi milyarderin de bir minimum ücretlinin de tüketim yaparken ödediği KDV, ÖTV, Damga Vergisi üzere dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki hissesi yüzde 70 civarındadır. Buna rağmen gelir vergisi, kurumlar vergisi, veraset ve intikal vergisi üzere kardan alınan dolaysız vergilerin toplam vergiler içindeki hissesi yüzde 30’dur.
Toplanan her 100 TL verginin ortalama 20 TL’si gelir vergisidir. Lakin bu 20 TL’nin 15 TL’si maaşından, fiyatından kaynakta kesilen bordro mahkumlarının yani çalışanların ve kamu işçilerinin cebinden çıkmaktadır. Geriye kalan 5 TL ise bugün prestiji ile sayısı 4 milyonu aşan yıllık gelir vergisi beyannamesi veren mükellefler tarafından ödenmektedir. Bunların ortasında on binlerce şahıs şirketi de bulunmaktadır.
Gelir Vergisi Kanunu’na nazaran kelam konusu tarifenin belirlenmesinde ekim ayında bir evvelki yılın birebir devrine nazaran Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi’nde (Yİ-ÜFE) meydana gelen ortalama fiyat artış oranının yani Tekrar Değerleme Oranı referans alındığı söylenmektedir. Lakin 2018 yılına kadar Bakanlar Kurulu’na daha sonrasında Cumhurbaşkanı’na gelir vergisi dilim meblağlarını Tekrar Değerleme oranlarının altında ve üstünde belirleme yetkisi verilmiştir. Tahmin edileceği üzere bu yetki daima ücretlilerin aleyhine olacak biçimde kullanılmış, gelir vergisi dilim fiyatları Tekrar Değerleme oranlarının altında tutulmuştur.
Vergi uzmanı Ozan Bingöl tarafından yapılan çalışma tekrar değerleme oranlarına birebir uyulması durumunda 2001 yılında 2 bin 800 TL olan birinci vergi dilim meblağının 2022 Ocak ayı prestiji ile 81 bin 689 TL olacağını göstermektedir. Meğer bugün kelam konusu fiyat 32 bin TL’dir. Bugün ikinci dilim meblağı bile 70 bin TL’de kalmıştır. Tüm bunlar yetmezmiş üzere yaşanan hayat pahalılığı sonucunda kamu işçilerinin maaşlarında temmuz ayında TÜİK enflasyonu artı toplu kontrat artırımı ile yüzde 40 artırım yapılmak zorunda kalınmıştır. Taban fiyata ise yaklaşık yüzde 30 artırım yapılmıştır. Buna karşın Gelir Vergisi Tarifesi dilim meblağları yerinde kalmış, yüzde 40 artışla 98 bin TL olması gereken 2. Dilim fiyatı hala 70 bin TL’de tutulduğu için kamu işçilerinin çabucak hemen tamamı yüzde 27 oranlı 3. Vergi dilimine girmiştir. Bunun tek bir ismi vardır. O da dilim dilim soygundur.
“Kur Muhafazalı Mevduat’ın bütçeye maliyeti ağustos sonu prestiji ile 75,6 milyar TL olmuştur”
Bütçelerden sermayeye aktarılan kaynaklar vergi harcaması, düşük vergi ya da hiç vergi ödememe ile hudutlu değildir. 2021 bütçesinde işverenlere dayanak için ayrılan hisse 2022 yılında yüzde 36 artırılarak 68,9 milyar TL’ye çıkarılmıştır. Üstelik bu sayıya İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanan ve yıllardır sürdürülen sigorta prim dayanakları dahil değildir.
Yine ‘cebimizden beş kuruş ödemeyeceğiz’ denilerek yıllardır hizmet alan almayan ayrımı dahi yapmadan toplumun ‘garantili’ kamburuna dönüşen projeler aracılığı ile yandaş müteahhitlere milyarlar akıtılmaktadır. Kamu Özel İş birliği (KÖİ) ismi altında yürütülen ‘müşteri garantili’ projelere 2019 bütçesinde 9,7 Milyar TL, 2020 bütçesinde 18,9 milyar TL, 2021 bütçesinde 34,5 milyar lira ayrılmıştır. 2022 bütçesinden ayrılan fiyatın 42 Milyar TL ayrılması beklenirken döviz kurundaki artış soncunda kelam konusu fiyat şimdiden aşılmıştır.
Yine 2022 yılı başında bütçede ödeneği bulunmayan Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) için Haziran 2022’de çıkarılan ek bütçe ile 40 milyar liralık ödenek ayrılmıştır. Buna rağmen Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı son bütçe datalarına nazaran Kur Muhafazalı Mevduat’ın (KKM) bütçeye maliyeti ağustos sonu prestiji ile 75,6 milyar TL olmuştur.
“2022 yılı başında bir evvelki yıla nazaran yüzde 30 artışla 182 milyar TL olan savunma ve güvenlik bütçesi temmuzda yapılan ek bütçe ile 220 milyar TL’yi aşmıştır”
Türkiye’de bütçelerdeki kara deliklerden birisi de savunma ve güvenlik harcamaları ismi altında silahlanmaya, çatışma ve savaşlara ayrılan kaynaklardır. Kelam konusu kara delik Suriye’den, Libya’ya, Afrika’ya uzanan emperyal arayışlara, Kürt sıkıntısında benimsenen çözümsüzlük siyasetlerine, iç ve dış siyasette izlenen gerginlik stratejisine paralel olarak büyümeye devam etmiştir.
Türkiye, yıllardır yüksek savunma ve güvenlik harcamaları açısından dünyada birinci on ülke içinde yer almaktadır. 2017-2021 yılları ortasında iki kat artan savunma ve güvenlik harcamaları 2021 yılı prestiji ile 140 milyar TL’ye ulaşmıştır. Üstelik bu fiyata Savunma Sanayi Destekleme Fonu, Cumhurbaşkanlığı’na bağlı örtülü ve yedek ödenekler, iç ve dış güvenliğe ait birtakım kalemler ve kayıtlara geçmeyen ‘gizli harcamalar’ dahil değildir.
En son 2022 yılı başında bir evvelki yıla nazaran yüzde 30 artışla 182 milyar TL olan savunma ve güvenlik bütçesi temmuzda yapılan ek bütçe ile 220 milyar TL’yi aşmıştır. Savunma ve güvenlik harcamalarının son dört yıl içinde iki kattan fazla artarak 2021 prestiji ile 140 milyar TL’ye ulaşmıştır. 2022 Yılı Merkezi İdare Bütçe Kanun Teklifi’nde savunma ve güvenliğe ayrılan bütçe yüzde 30 artarak, 181 milyar TL olarak belirlenmiştir.
“Diyanet bütçesi bu meblağla İçişleri Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı da dahil olmak üzere yedi bakanlığın bütçesini aşmıştır”
Kadınlar açısından başta işgücüne, istihdama katılma eşitsizliği olmak üzere mevcut olan eşitsizlikler artmıştır. Pandemi sürecinde en fazla fakirleşen, istihdamdan koparılan işsiz kalan, daha fazla fiyatsız konut içi emek ve bakım emeği harcamak zorunda bırakılan tekrar bayanlar olmuştur. Buna karşın bütçe süreçlerinde toplumsal cinsiyete hassas bütçeleme yok sayılarak bayanlar işte, konutta, sokakta ikinci sınıf vatandaş haline getirilmiştir. Bayan emeği teminatsız, düşük fiyatlı, esnek, kuralsız istihdamın kaldıracı yapılmıştır.
AKP bütçelerinde gerçek aslan hissesinin değerli ortaklarından birisi ise toplumu, bilhassa gençleri mevcut rejime uyumlu hale getirme konusunda siyasal iktidar nezdinde gitgide vazgeçilemez bir ideolojik aygıta dönüşen Diyanet İşleri Başkanlığı olmuştur.
2021 yılı bütçesinden 12,9 milyar TL ayrılan Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bütçesi 2022’de 3,2 milyarlık artışla 16,1 milyar TL olarak belirlenmiştir. Bu meblağ ek bütçe ile 1,1 milyar TL artırılarak 17,2 milyara çıkarılmıştır. Diyanet bütçesi bu fiyatla İçişleri Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı da dahil olmak üzere yedi bakanlığın bütçesini aşmıştır.”