Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Siyaseti Heyeti (PPK) Özetinde, ‘Para siyaseti duruşu temkinli bir yaklaşımla sürdürülebilir fiyat istikrarı amacına ulaşılması odağında belirlenecektir’ denildi.
PPK değerlendirmesine nazaran, enflasyon görünümüne yönelik risklerin kaynağı, kalıcılığı ve para siyasetiyle ne ölçüde denetim altına alınabileceği de kıymetlendirilerek dikkate alınacakmış.
Enflasyon Gelişmeleri şu halde görüldü ?
1. Tüketici fiyatları Eylül ayında yüzde 3,08 oranında artmış, yıllık enflasyon 3,24 puan yükselişle yüzde 83,45 olmuştur. Bu periyotta, yıllık enflasyon alkol-tütün-altın kümesinde bir ölçü gerilerken, öbür kümelerde artmış, enflasyondaki yükselişe en bariz katkı güç ve hizmet kümelerinden gelmiştir. Güç enflasyonundaki artışta, elektrik, doğal gaz, şebeke suyu üzere yönetilen/yönlendirilen kalemler ile katı yakıt fiyatlarındaki gelişmeler tesirli olurken, memleketler arası ham petrol fiyatlarına paralel olarak akaryakıt ve tüp gaz fiyatları gerilemiştir. Eylül ayında, yıllık enflasyon hizmet ve besinde yükselmiştir. Temel mal kümesinde ise yıllık enflasyon güçlü mallarda gerilerken öbür alt kümelerde artmıştır. Jeopolitik gelişmeler sonucunda yüksek seyreden doğal gaz fiyatlarının yurt içi güç fiyatlarına yansımasıyla, üretici fiyatlarındaki artış elektrik üretimi ve gaz imalatı öncülüğünde hızlanmıştır. Bu görünüm altında, mevsimsellikten arındırılmış datalarla B ve C göstergelerinin aylık değişimleri bir ölçü yavaşlarken yıllık enflasyonlarındaki yükseliş devam etmiştir.
2. Besin ve alkolsüz içecek fiyatları Eylül ayında yüzde 1,97 oranında artmış, küme yıllık enflasyonu 2,80 puan yükselerek yüzde 93,05 olmuştur. Yıllık enflasyon işlenmemiş besinde 2,88 puan artışla yüzde 82,39’a, işlenmiş besinde 2,52 puan yükselişle yüzde 102,90 düzeyine ulaşmıştır. Mevsimsellikten arındırılmış datalar, işlenmemiş besin kümesinde taze meyve-sebze fiyatlarının taze meyve fiyatları kaynaklı olarak Eylül ayında yükseldiğine işaret etmiştir. Başka işlenmemiş besinde pirinç, yumurta ve kuruyemiş fiyatlarındaki artışlar öne çıkarken, patates ve kırmızı et fiyatlarında azalış izlenmiştir. İşlenmiş besin fiyatlarındaki yükselişi ise ekmek ve tahılların yanı sıra konserve zerzevat eserleri ve şeker ile temaslı eserler sürüklemiştir.
3. Güç fiyatları Eylül ayında yüzde 7,39 oranında yükselmiş, küme yıllık enflasyonu 11,25 puanlık artışla yüzde 132,98 düzeyine ulaşmıştır. Bu gelişmenin sürükleyicileri mesken tarife değişikliklerini takiben yüzde 20,98 oranında artan doğal gaz fiyatları ile yüzde 20,00 oranında artan elektrik fiyatları olmuş, şebeke suyu ve katı yakıt fiyatları da yüksek artış sergilemiştir. Başka yandan, memleketler arası ham petrol fiyatlarındaki gerilemeyi takiben bu devirde akaryakıt ve tüp gaz fiyatlarında düşüş kaydedilmiştir.
4. Hizmet fiyatları Eylül ayında yüzde 3,90 oranında artmış, küme yıllık enflasyonu 3,46 puan yükselerek yüzde 57,76 olmuştur. Bu periyotta, yıllık enflasyon tüm alt kümelerde yükselirken, bilhassa ulaştırma hizmetleri ve kira alt kümelerindeki artışlar öne çıkmıştır. Ulaştırma fiyatlarındaki artışta, karayolu ile şehirlerarası yolcu nakliyeciliği fiyatlarında düşüş gözlenmesine karşın servis fiyatlarına bağlı olarak otobüs ile kent içi yolcu nakliyeciliği ile havayolu ve demiryolu yolcu nakliyatı kalemlerindeki yükselişler tesirli olmuştur. Bu gelişmelerle ulaştırma alt kümesinde fiyatlar yüzde 6,95 oranında artmış, yıllık enflasyon 7,69 puan yükselerek yüzde 97,98 düzeyine ulaşmıştır. Kira fiyatlarında aylık yüzde 5,45 artış kaydedilmiş, mevsimsellikten arındırmış bilgiler hızlanma eğiliminin devam ettiğine işaret etmiştir. Başka hizmetlerde ise üniversite fiyatlarında devam eden yükselişlere bağlı olarak eğitim hizmetleri ile birlikte trafik sigortasına istinaden sigorta hizmetleri ön plana çıkmıştır. Evvelki aylara kıyasla lokanta-otel alt kümesinde fiyatlar daha ölçülü artış kaydetmiş, alt küme yıllık enflasyonu 0,39 puan yükselişle yüzde 81,34 olarak gerçekleşmiştir.
5. Temel mal kümesinde yıllık enflasyon Eylül ayında 0,58 puan yükselişle yüzde 77,49 olmuştur. Güçlü mal kümesi fiyatlarındaki yüzde 0,98 oranındaki artışta elektrikli ve elektriksiz aletler öne çıkarken, mobilya fiyatlarındaki gerileme olumlu katkı sunmuş ve sağlam mallarda yıllık enflasyon 1,83 puan azalışla yüzde 89,96’ya gerilemiştir. Yeni dönem tesirinin izlendiği giysi ve ayakkabı kümesinde yıllık enflasyon 2,24 puan artarak yüzde 39,62 olmuştur. Öbür temel mallar alt kümesinde ferdî bakım eserleri ve mesken ile ilgili paklık materyalleri öne çıkarken, ilgili kümede yıllık enflasyon 2,62 puan artışla yüzde 82,74 düzeyine yükselmiştir.
6. Piyasa İştirakçileri Anketi Ekim ayı sonuçlarına nazaran, cari yıl sonu enflasyon beklentisi yüzde 67,78 ile nispeten yatay seyrederken, 12 ay sonrasına ait enflasyon beklentisi 0,60 puanlık hudutlu bir artışla yüzde 37,34 düzeyine işaret etmiştir. Gelecek yirmi dört aya ait enflasyon beklentisi ise yüzde 21,17 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Enflasyonu Etkileyen Ögeler ve Riskler de şu şekilde?
7. Jeopolitik risklerin dünya genelinde iktisadi faaliyet üzerindeki zayıflatıcı tesiri artarak sürmektedir. Önümüzdeki periyoda ait global büyüme kestirimleri aşağı istikametli güncellenmeye devam etmekte ve resesyonun kaçınılmaz bir risk faktörü olduğu değerlendirmeleri yaygınlaşmaktadır.
8. Türkiye’nin geliştirdiği stratejik nitelikte tahlil araçları sayesinde temel besin başta olmak üzere birtakım kesimlerdeki arz kısıtlarının olumsuz tesirleri azaltılmış olsa da memleketler arası ölçekte üretici ve tüketici fiyatlarının artış eğilimi sürmektedir. Yüksek global enflasyonun, enflasyon beklentileri ve memleketler arası finansal piyasalar üzerindeki tesirleri yakından izlenmektedir. Bununla birlikte, gelişmiş ülke merkez bankaları artan güç fiyatları ve arz-talep uyumsuzluğu ile işgücü piyasalarındaki katılıklara bağlı olarak enflasyonda görülen yükselişin beklenenden uzun sürebileceğini vurgulamaktadırlar. Ülkeler ortasında farklılaşan iktisadi görünüme bağlı olarak gelişmiş ülke merkez bankalarının para siyaseti adım ve bağlantılarında ayrışma artarak devam etmektedir. Finansal piyasalarda artan belirsizliklere yönelik merkez bankaları tarafından geliştirilen yeni destekleyici uygulama ve araçlarla tahlil üretme uğraşlarının sürdüğü gözlenmektedir.
9. Gelişmekte olan ülkelere yönelen portföy akımlarında global risk iştahına paralel olarak Ekim ayında hem borçlanma senetlerinden hem de pay senedi piyasalarından çıkışlar devam etmiştir. Bununla birlikte gelişmiş ülkelerin uzun vadeli tahvil faizlerindeki oynaklık ve global finansal şartların seyri gelişmekte olan ülkelere yönelen portföy akımlarına ait riskleri canlı tutmaktadır.
10. Liralaşma stratejisi kapsamında atılan siyaset adımlarının da tesiriyle Türkiye’nin Türk lirası cinsi devlet tahvili getirileri bu devirde başta uzun vadede olmak üzere emsal ekonomilere nazaran daha olumlu bir performans sergilemiştir.
11. Enflasyonda gözlenen yükselişte; jeopolitik gelişmelerin yol açtığı güç maliyeti artışlarının gecikmeli ve dolaylı tesirleri, ekonomik temellerden uzak fiyatlama oluşumlarının tesirleri, global güç, besin ve ziraî emtia fiyatlarındaki artışların oluşturduğu güçlü negatif arz şokları tesirli olmaya devam etmektedir.
12. Uluslararası emtia fiyatları ve nakliyat sarfiyatlarında devam eden ölçülü görünüme karşın, jeopolitik gelişmelerle yüksek seyreden doğal gaz fiyatlarının yurt içi güç fiyatlarına yansıması sonucunda elektrik üretimi ve gaz imalatı öncülüğünde yıllık üretici enflasyonunda artış kaydedilmiştir. Ana sanayi kümelerine nazaran incelendiğinde, yıllık enflasyon güç ve dayanıksız tüketim mallarında daha bariz olmak üzere alt kümeler genelinde yükselmiştir. Sektörel bazda bakıldığında ise, milletlerarası doğal gaz fiyatlarını takiben kıymetli artışlar kaydeden elektrik üretimi ve gaz imalatının yanı sıra suyun arıtılması ve dağıtılması, giysi eşyası, kömür-linyit, içecek ile inşaat dalıyla ilişkili eserlerin fiyatlarındaki artışların da bariz olduğu izlenmiştir. Öbür taraftan, mevsimsel tesirlerden arındırılmış üretici fiyatları ana eğilim göstergeleri maliyet bazlı fiyat baskılarının sürmekle birlikte zayıflama eğiliminde olduğuna işaret etmiştir.
13. 2022’nin birinci yarısında güçlü bir büyüme gerçekleşmiştir. Yılın ikinci yarısına dair öncü göstergeler ise zayıflayan dış talebin tesiriyle büyümedeki yavaşlamanın sürdüğüne işaret etmektedir. Sanayi üretimi Ağustos ayında mevsim ve takvim tesirlerinden arındırılmış olarak bir evvelki aya nazaran yüzde 2,4 oranında artarken, yıllık bazda artış yüzde 4,1 oranında gerçekleşmiştir. Böylelikle aylık bazda bir evvelki ayda köprü günlerinin de tesiriyle gerçekleşen üretim kaybı kısmen telafi edilmiştir. Yılın birinci iki çeyreğinde sırasıyla yüzde 1,9 ve 0,9 oranında artan sanayi üretimi, üçüncü çeyrekte Ağustos ayı prestijiyle yüzde 3,9 oranında azalışa işaret etmektedir. Bu periyotta sanayi üretimindeki çeyreklik bazda gerileme taşıt hariç imalat bölümleri geneline yayılmıştır. Perakende satış hacim endeksi Ağustos ayı prestijiyle bir evvelki çeyreğe nazaran artarken devirlik büyüme suratı yavaşlamıştır. Misal halde, üçüncü çeyrekte kartla yapılan harcamaların devirlik bazda artışı ivme kaybetmiştir.
14. İmalat sanayi üzerindeki dış talep kaynaklı baskıların iç talep ve arz kapasitesi üzerinde şimdilik hudutlu olan tesirleri yakından takip edilmektedir. İktisadi Yönelim Anketi, PMI ve sektörel inanç endeksleri üzere anket bazlı göstergeler ile öteki yüksek frekanslı bilgiler iktisadi faaliyette ivme kaybının devam ettiğine işaret etmektedir. İmalat sanayi firmalarının kayıtlı iç ve dış piyasa siparişleri ile geleceğe yönelik sipariş beklentilerine bakıldığında yurt dışı talepte daha bariz olmak üzere toplam talepteki zayıf seyrin sürdüğü gözlenmektedir. Firmaların geleceğe dair yatırım ve istihdam beklentilerinde ise Eylül ayı prestijiyle yılın ikinci çeyreğine kıyasla gerileme gerçekleşmiştir. Bu devirde yapılan saha görüşmelerden edinilen bilgiler de iktisadi faaliyete ait kelam konusu görünümü teyit etmektedir.
15. Ağustos ayı prestijiyle üçüncü çeyrekte periyotluk bazda istihdam artışı iktisadi faaliyetteki ivme kaybı ile uyumlu olarak yavaşlamıştır. Temmuz ve Ağustos aylarının ortalamaları prestijiyle mevsimsellikten arındırılmış olarak istihdam bir evvelki çeyreğe nazaran yüzde 0,4 (116 bin kişi) oranında artarak salgın öncesi düzeyinin (Şubat 2020) yaklaşık 3,4 milyon kişi üzerinde gerçekleşmiştir. Buna rağmen, kelam konusu artış oranı 2022 yılının birinci iki çeyreğindeki periyotluk bazda istihdam artışının (sırasıyla yüzde 0,7 ve yüzde 2,5) altında kalmıştır. Öte yandan, istihdam kazanımları benzeri ekonomilere nazaran daha olumlu seyretmektedir. Bilhassa istihdam artışına katkı veren kesimler dikkate alındığında büyüme dinamiklerinin yapısal kazanımlarla desteklenmekte olduğu görülmektedir. Ağustos ayı prestijiyle 0,4 puan düşerek yüzde 52,8 düzeyine gerileyen çeyreklik bazda mevsimsellikten arındırılmış işgücüne iştirak oranı salgın öncesi düzeyinin yaklaşık 2 puan üzerindedir. Aylık bazda değerlendirildiğinde ise Ağustos ayında istihdamdaki artışın işsizlik oranı üzerindeki aşağı istikametli tesiri işgücüne iştirakteki artışın işsizlik oranı üzerindeki üst taraflı tesirini aşmıştır. Böylelikle, işsizlik oranı gerilemiş ve bir evvelki aya nazaran 0,4 puan azalarak yüzde 9,6 seviyesinde gerçekleşmiştir. Anket göstergeleri ve yüksek frekanslı bilgiler ise istihdamdaki artış eğiliminin ivme kaybetmekle birlikte korunduğuna işaret etmektedir.
16. Güç ve altın ithalatındaki yüksek seyir cari süreçler istikrarını olumsuz etkilemeye devam etmektedir. Cari Süreçler İstikrarı 2022 yılı Ağustos ayında 3,1 milyar ABD doları açık verirken, yıllıklandırılmış cari açık 4,2 milyar ABD doları artışla 40,9 milyar ABD doları düzeyine yükselmiştir. Eylül ayına ait süreksiz dış ticaret dataları ve Ekim ayına ait yüksek frekanslı bilgiler, ihracattaki ivme kaybının sürdüğüne işaret etmektedir. Güç ve altın hariç olarak sonlu seviyede yavaşlama kaydeden ithalat ise yüksek seyreden güç ve altın ithalatının tesiriyle gücünü korumaktadır. Dış ticaret açığında güç başta olmak üzere emtia fiyatlarındaki artış kaynaklı gözlenen yükselişe rağmen hizmet gelirlerinde süregelen artış eğilimi cari süreçler istikrarını desteklemeyi sürdürmektedir. Büyümenin kompozisyonunda sürdürülebilir bileşenlerin hissesi artarken, kişi başına harcama fiyatlarındaki artışın da tesiriyle turizmin cari süreçler istikrarına beklentileri aşan güçlü katkısı devam etmektedir. Bunun yanında, güç fiyatlarındaki yüksek seyir ve ana ihracat pazarlarının resesyona girme mümkünlüğü cari istikrar üzerindeki riskleri canlı tutmaktadır. Cari süreçler istikrarının sürdürülebilir düzeylerde kalıcı hale gelmesi, fiyat istikrarı için ehemmiyet arz etmektedir.
Para Siyaseti da bu hususlarla belirlendi?
17. Para siyaseti duruşu, enflasyon görünümüne yönelik risklerin kaynağına, kalıcılığına ve para siyaseti ile ne ölçüde denetim altına alınabileceğine dair değerlendirmeler dikkate alınarak, temkinli bir yaklaşımla sürdürülebilir fiyat istikrarı gayesine ulaşılması odağında belirlenecektir.
18. Para siyasetinde sürdürülebilir fiyat istikrarı maksadı doğrultusunda finansal istikrara yönelik riskleri de gözeten liralaşma odaklı bir yaklaşım sergilenmeye devam edilecektir. Kredilerin büyüme suratı ve erişilen finansman kaynaklarının hedefine uygun halde iktisadi faaliyet ile buluşması yakından takip edilmektedir. Ayrıyeten, son devirde besbelli halde açılan politika-kredi faizi makasının ilan edilen makroihtiyati önlemlerin katkısı ile geldiği istikrar yakından takip edilmektedir. Heyet, mali transfer düzeneğinin aktifliğini destekleyecek araçlarını güçlendirmeye devam edecektir.
19. Kurul, sürdürülebilir fiyat istikrarı ve finansal istikrarın güçlendirilmesi için atılan ve kararlılıkla uygulanan adımlar ile birlikte, global barış ortamının tekrar tesis edilmesiyle dezenflasyonist sürecin başlayacağını öngörmektedir. Azalan dış talebin toplam talep şartları ve üretim üzerindeki tesirleri yakından izlenmektedir. Global büyümeye yönelik belirsizliklerin ve jeopolitik risklerin daha da arttığı bir periyotta sanayi üretiminde yakalanan ivmenin ve istihdamdaki artış trendinin sürdürülmesi açısından finansal şartların destekleyici olması kritik değer arz etmektedir. Bu çerçevede Şura, siyaset faizinin 150 baz puan düşürülmesine karar vermiştir. Şura, takip eden toplantıda da benzeri bir adım atıldıktan sonra faiz indirim döngüsünün sona erdirilmesini gündeme almıştır.
20. Fiyat istikrarının sürdürülebilir bir formda kurumsallaşması maksadıyla TCMB’nin tüm siyaset araçlarında kalıcı ve güçlendirilmiş liralaşmayı teşvik eden geniş kapsamlı bir siyaset çerçevesi gözden geçirme süreci devam etmektedir. Bu süreçte, siyaset araçlarının Türk lirası mevduat gelişiminin desteklenmesi, APİ fonlamasının teminat yapısında Türk lirası cinsi varlıkların artırılması, para takası (swap) ölçüsünün kademeli halde azaltılması ve döviz rezervlerinin güçlendirilmesi istikametinde geliştirilmesine odaklanılacaktır.
21. Kıymetlendirme süreçleri tamamlanan kredi, teminat ve likidite siyaset adımları para siyaseti transfer düzeneğinin aktifliğinin güçlendirilmesi için kullanılmaya devam edilecektir. Uzun vadeli sabit getirili ve Türk lirası varlıklara talebin yükselerek getiri eğrisinin mali transferin aktifliği tarafındaki seyri yakından izlenmektedir. Konsey, kredilerin büyüme süratiyle birlikte, gayeli alanlarda verimlilik kazanımları sağlayan kredilerin finansman maliyetlerinin de transferin korunmasını sağlayacak biçimde gelişimini gözetecektir.
22. Bu çerçevede, Türk lirası likiditesinde ve dağılımında yaşanan gelişmelerin mevduat ve kredi fiyatlamaları üzerindeki tesirleri, döviz kurundaki gelişmelerin enflasyon üzerindeki tesirleri, kur muhafazalı mevduat eserlerine yönelik gelişmelerin aykırı para ikamesi, döviz piyasalarının derinliği ve istikrarı ve fiyat istikrarı üzerindeki tesirleri tahlil edilmekte ve gerekli siyaset önlemleri oluşturulmaya devam edilmektedir.
23. TCMB, fiyat istikrarı temel emeli doğrultusunda enflasyonda kalıcı düşüşe işaret eden güçlü göstergeler oluşana ve orta vadeli yüzde 5 amacına ulaşıncaya kadar elindeki tüm araçları liralaşma stratejisi çerçevesinde kararlılıkla kullanmaya devam edecektir.
24. Fiyatlar genel seviyesinde sağlanacak istikrar, ülke risk primlerindeki düşüş, aykırı para ikamesinin ve döviz rezervlerindeki artış eğiliminin sürmesi ve finansman maliyetlerinin kalıcı olarak gerilemesi yoluyla makroekonomik istikrarı ve finansal istikrarı olumlu etkileyecektir. Böylece, yatırım, üretim ve istihdam artışının sağlıklı ve sürdürülebilir bir biçimde devamı için uygun taban oluşacaktır.
25. Konsey, fiyat istikrarının sağlanması için, güçlü bir siyaset uyumuyla tüm paydaşları içeren bütüncül bir makro siyaset bileşimi oluşturulmasını desteklemektedir.
26. Şura, kararlarını şeffaf, öngörülebilir ve data odaklı bir çerçevede almaya devam edecektir.