Uluslararası diplomasinin en fazla göz gerisi edilmiş alanlarından birine ışık tutan Gölge Diplomatlar (Shadow Diplomats) araştırması, Türkiye’nin farklı ülkelerde kendisini temsil etme hakkı verdiği birtakım isimlerin de suça karışarak sistemi istismar ettiğini ortaya koydu.
DW Türkçe’nin Memleketler arası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) iş birliği ile yürüttüğü çalışmaya nazaran Türkiye’nin yabancı ülkelerdeki fahri konsoloslarından en az dördü skandallarla gündeme geldi. Bu isimlere vizede sahtecilik, dolandırıcılık ve ihaleye fesat karıştırma dahil farklı suçlamalar yöneltildi.
DW Türkçe’den Pelin Ünker ve Serdar Vardar’ın haberine nazaran, istekli diplomatlar olan fahri konsoloslar, çoklukla büyükelçiliği yahut konsolosluğu bulunmayan yerlerde temsil ettikleri ülkelerin çıkarları için çalışıyorlar. Bu misyona getirilme nedenleri ise iki ülke ortasında alakaları geliştirmek olarak tanım ediliyor. Viyana Sözleşmesi’ne nazaran Türkiye bir ülkede temsil hakkı vermek istediği fahri konsolosu o ülkeye kendisi önerirken, bu kişinin o misyona atanması için karşı ülkenin de onayı gerekiyor. Seçilen fahri konsoloslar ise çoklukla bu temsil yetkisine mesken sahipliği yapan ülkenin vatandaşı oluyor. Suça karıştıklarında ise bulundukları ülkenin kanunlarına nazaran yargılanıyorlar.
Emekli büyükelçi Uluç Özülker, fahri konsolosların misyonlarından doğan işlerle ilgili dokunulmazlıklarının olduğunu belirterek “Ancak kanunen o ülkede hak sahibi olsalar da misyonlarını suistimal ettiklerine dair şikayet olursa incelemeye alınırlar. Bu hakları geri alınabilir. Hata işlediği takdirde gereği neyse vatandaş olduğu ülkenin kanunlarının gösterdiği biçimiyle derhal yapılır” diyor.
PARASINI ALIP VİZELERİ SATMADI
Gölge Diplomatlar (Shadow Diplomats) araştırması, dünyada skandallara yahut ceza davalarına karışmış en az 500 adet fahri konsolosu tespit ederken, bu bireyler ortasında Türkiye’yi temsil eden kimi isimler şöyle:
Türkiye’nin 2007’de Togo’da görevlendirdiği Fahri Konsolosu Franck Djokoto Dovi Sessou hakkında, bu misyonunu sürdürürken vize sahteciliği yapmaktan soruşturma açıldı. Sessou, Ocak 2016’da ülkesinde sahtecilik ve sahteciliği vize müracaatında kullanmak cürümlerinden ceza aldı ve mahpusa girdi.
Türkiye’ye gelmek isteyen Togolu bir iş insanından vize için 145.000 Batı Afrika Frankı (220 euro) alan Sessou, vize süreçlerini yapmadığı için Aralık 2015’te şikayet edildi. Yürütülen soruşturma sırasında öbür mağdurlar da ortaya çıktı. Togo basınında çıkan haberlere nazaran Sessou kabahatini kabul etti. Sessou’nun misyondan alındığına ait ise kamuya açık kaynaklarda bir bilgi bulunmuyor.
DOLANDIRICILIKTAN CEZA ALDI
İspanya’nın Sevilla kentinde 2011’den beri Türkiye Fahri Konsolosu olan Manuel Moreno Maestre hakkında birçok dolandırıcılık davası açıldı.
Moreno, 2014’te Marismas davası olarak bilinen ve İspanyol kamuoyunun takip ettiği davada, Endülüs bölgesinde kamu ihalelerine fesat karıştırma ve geçersiz fatura düzenleyerek Avrupa Birliği (AB) fonlarını yöntemsiz kullanma suçlamalarıyla karşı karşıya kaldı.
İspanya’da Türkiye’yi temsil eden Maestre’nin ismi 2016’da öbür bir suça karıştı. Acuamed olarak bilinen İspanya Su İşleri devlet şirketini dolandırmaktan hatalı bulunan Maestre, 12.000 euro kefaletle özgür kaldı.
İspanya Dışişleri Bakanlığı’nın en son 23 Eylül 2022’de güncellediği resmi listesine nazaran Manuel Moreno Maestre fahri konsolos vazifesine devam ediyor.
AB YAPTIRIM LİSTESİNE ALINDI
Türkiye’nin Suriye’deki eski Fahri Konsolosu olan Abdelkader Sabra ise Suriye hükümeti ile temaslı olduğu gerekçesiyle AB tarafından yaptırıma tabi tutuldu.
Turizm ve denizcilik dallarında faaliyet gösteren, birebir vakitte Suriye-Türkiye Ticaret Kurulu’nun kurucusu olan Suriyeli iş insanı Sabra, 1 Mart 2009’da Türkiye’nin Tartus Fahri Konsolosu olarak görevlendirilmişti.
Sabra, şirketleri aracılığıyla Suriye idaresine mali dayanak sağladığı teziyle Şubat 2020’de AB yaptırım listesine alındı.
AB Genel Mahkemesi, AB Kurulu’nun Sabra’nın Suriye idaresini desteklediğini kanıtlayamaması nedeniyle 16 Mart 2022’de Sabra’ya yönelik yaptırımları kaldırdı. Sabra, mahkemede Türkiye’nin fahri konsolosluk misyonunu 2020’ye kadar sürdürdüğünü belirtti.
Basında yer alan haberlerde Sabra’ya yönelik yaptırımların kaldırılmasının Fransız diplomat ve Fransa’nın eski Şam Büyükelçisi Charles – Henri d’Aragon’un dayanağıyla gerçekleştiği bildirildi.
WIKILEAKS’TAN SIZAN BİLGİLER
Türkiye’nin Eritre’deki eski fahri konsolosu Amanuel Tesfay hakkında da Türkiye ile bağlantılı suçlamalar bulunuyor. Daha evvel Türkiye’yi Eritre’de temsil eden Tesfay şu anda Endonezya’nın Sudan’daki Fahri Konsolosu.
Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi’ne (IGAD) gönderilen ve WikiLeaks tarafından ele geçirilen bir iletide, Amerikan vatandaşı olan Tesfay’ın Türk vizelerini yasa dışı olarak sattığı tez ediliyordu.
Tesfay’ın hangi tarihler ortasında Türkiye’nin fahri konsolosluğunu yürüttüğü kamuya açık kaynaklarda yer almıyor.
MÜLTECİLERE BOT SATMAKLA SUÇLANIYOR
Françoise Olcay ise aslında başkalarının bilakis Fransa’yı Türkiye’de temsil eden bir isim.
Fransa’nın Türkiye’deki fahri konsolosu olan Olcay, bu unvanıyla Akdeniz’den AB’ye geçmek isteyen mültecilere inançlı olmayan can yelekleri ve lastik botlar satmakla suçlanıyor.
Fahri konsolosluğu, Bodrum’da yelken ve denizcilik gereçleri satan dükkânıyla tıpkı yerde faaliyet gösteren Olcay, bir haber kanalı tarafından mağazasının önünde mültecilere ekipman satarken görüntülendikten sonra misyondan alındı. Haberlere nazaran dükkânın önünde bir Fransız bayrağı ve Fransız konsolosluğu tabelası görülüyordu.
‘ENGELLEYECEK SİSTEM YOK’
Emekli büyükelçi Ünal Çeviköz’e nazaran bu üzere suistimaller aslında sistemin denetim edebileceği bir şey değil. Çeviköz, “Yani fahri konsolosun bu çeşitten bir aksiyon içine girmiş olmasını denetleyecek bir sistem yok. Bu bir insan davranışı. Hasebiyle kendi konumunu istismar etmiş. Fakat bu kişinin bu türlü bir hata işlemesini engelleyecek bir düzenek yok” diyor.
Viyana Sözleşmesi’ne nazaran Türkiye’nin yabancı ülkelerde bulunan bir fahri konsolosu rastgele bir suça karıştığında, o fahri konsolosun bulunduğu ülkenin Dışişleri Bakanlığı’nın bunu Türkiye’ye bildirmesi gerekiyor.
BAKANLIK CEVAP VERMEDİ
Dışişleri Bakanlığı, DW Türkçe’nin yönelttiği “son 10 yılda Türkiye tarafından görevlendirilen fahri konsoloslara yönelik cezai yahut hukuksal soruşturmalardan Dışişleri Bakanlığı’nın ne sıklıkla haberdar olduğu”, “bu davaların kaçının mahkumiyetle sonuçlandığı”, “bu davalar sonucunda yurt dışında Türkiye’yi temsil eden kaç fahri konsolosun misyonuna son verildiği” ve “görevine son verilen isimlerin kimler olduğu”na dair soruları yanıtlamadı.
Bakanlık, Türkiye’de diğer bir ülkeyi temsil eden fahri konsolosların kaçı hakkındaki dava ya da soruşturmaların ilgili ülke temsilciliklerine bildirildiğine dair sorumuzu da karşılıksız bıraktı.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun 9 Kasım 2022 tarihli açıklamasına nazaran Türkiye’nin şu anda dünyada 108 fahri konsolosu bulunuyor. Bu bireylerin kimler olduğuna dair ise Dışişleri Bakanlığı’nın sitesinde şeffaf bir bilgi yer almıyor.
GÖLGE DİPLOMATLAR NEDİR?
Gölge Diplomatlar (Shadow Diplomats) araştırması, memleketler arası diplomaside en az incelenen rollerden biri olan fahri konsolosluğa ışık tutuyor. Bu istekli diplomatlar, çoklukla büyükelçilik yahut konsolosluk bulunmayan yerlerde, yabancı hükümetlerin çıkarlarını desteklemek için kendi ülkelerinden çalışıyor.
Soruşturma, fahri konsolosluk sisteminin, gereğince denetlenmeden atanan ya da kazandıkları bu statüyü kendilerini zenginleştirmek, kanun yaptırımlarından kaçmak yahut siyasi gündemleri ilerletmek için kullanan birtakım isimler tarafından baltalandığını ortaya koydu.
Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) ve ABD’li haber kuruluşu ProPublica’nın koordinatörlüğünde hazırlanan, 46 ülkeden 61 medya kuruluşunu kapsayan bir gazetecilik iş birliği olan “Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)” 160 gazetecinin ortak çalışmasıyla hazırlandı. (HABER MERKEZİ)