İstanbul Şehzadebaşı’nda 23 Haziran 1901’de dünyaya gelen Ahmet Hamdi Tanpınar, babası Hüseyin Fikri Efendi’nin misyonu nedeniyle çocukluğundan lise yıllarına kadar Ergani, Sinop, Siirt, Kerkük ve Antalya’da yaşadı.
Yazar, İstanbul’da Ravza-i Terakki İbtidai Mektebi, Sinop ve Siirt rüştiyeleri, Siirt’te Katoliklerin yönettiği Fransız okulu ile Kerkük, Vefa ve Antalya liselerinde okudu.
Yüksek tahsil için 1918’de geldiği İstanbul’da bir yıl veterinerlik kısmında yatılı okuyan Tanpınar, sonraki yıl İstanbul Darülfünun Edebiyat Fakültesi’ne kayıt oldu. İstanbul Üniversitesi’ndeyken şair Yahya Kemal Beyatlı ile tanışan muharrir, böylelikle edebiyat dünyasına adım attı.
Yahya Kemal’den etkilenerek divan şiirine merak salan muharririn birinci şiirleri, “Altın Kitap” ve “Dergah” mecmualarında yayınlandı.
Üniversite yıllarında Cenap Şahabettin, İstek Tevfik Bölükbaşı, Mehmet Fuad Köprülü, Ömer Ferit Kam, Babanzade Ahmed Naim ve Hüseyin Daniş’ten ders alan usta edebiyatçı, “Şeyhi’nin Hüsrev ve Şirin’i” teziyle 1923’te mezun oldu. Mezuniyetin akabinde “Milli Mecmua”, “Hayat”, “Görüş”, “Ülkü”, “Varlık”, “Oluş”, “Kültür Haftası” ve “Aile” mecmualarında yazılar yazdı.
Yazar Tanpınar, 1923’te Erzurum, 1926’da Konya, 1927’de Ankara, 1932’de İstanbul Kadıköy liselerinde, 1930’da ise Ankara Gazi Terbiye Enstitüsünde öğretmenlik vazifesini üstlendi.
Güzel Sanatlar Akademisinde Ahmed Haşim’in 1933’te vefatıyla boşalan estetik mitoloji derslerini vermeye başlayan Tanpınar, Tanzimat’ın 100. yılı münasebetiyle 1939’da Edebiyat Fakültesinde kurulan “XIX. Asır Türk Edebiyatı” kürsüsüne profesör olarak atandı.
Ahmet Hamdi Tanpınar, 1943’te Kahramanmaraş milletvekili olarak siyasete girdi, 1946’da Ulusal Eğitim Bakanlığında orta öğretim müfettişliği yaptı, 1948’de öğretmenliğe geri döndü.
Hayatının son yılları çeşitli sıhhat problemleriyle geçen muharrir, 23 Ocak 1962’de vefat etti. Cenaze namazı Süleymaniye Camisi’nde kılınan Tanpınar, Aşiyan Mezarlığı’nda birinci edebiyat rehberi Yahya Kemal’in mezarının yanına defnedildi.
ESERLERİ VEFATINDAN SONRA İLGİ GÖRDÜ
“Huzur” isimli birinci romanı 1949’da basılan muharririn daha sonraki romanlarının büyük kısmı, vefatından sonra okuyucuyla buluştu.
Şair ve muharrir Tanpınar, hayatı boyunca edebi yapıtlarının halk nezdinde paha görmediğinden yakınsa da vefatının akabinde romanları, denemeleri ve kıssaları büyük ilgi gördü.
Fikir dünyası yenilikçilik ve Batıcılık etrafında şekillenen muharrir, 1932’de İstanbul’a döndükten sonra Yahya Kemal’in etrafının tesirinde kalarak Batılılaşma ismi altında geleneğin hiçe sayılmasına yönelik tenkitleriyle öne çıktı.
Usta müellifin yenilik ve gelenek çatışmasına dair fikirleri, yapıtlarında de yankı bulurken en meşhur romanı “Saatleri Ayarlama Enstitüsü”, Türk beşerinin doğu ile batı ortasındaki bocalamasını ele aldı.
Roman ve kıssalarında en kıymetli temalarından biri vakit olan Tanpınar, edebiyat topluluğunda “zamanın peşinden giden yazar” olarak anıldı. Tanpınar’ın mezar taşına “Ne İçindeyim Zamanın” şiirinin birinci iki mısrası, “Ne içindeyim zamanın/Ne de büsbütün dışında” sözleri yazıldı.
Eserlerinde, hayatı boyunca tanıklık ettiği periyotları de pahalandıran muharrir, “Mahur Beste” romanında II. Abdülhamid periyodunu, “Sahnenin Dışındakiler” romanında II. Meşrutiyet devri ve ulusal gayret yıllarını, “Aydaki Kadın” romanında ise Demokrat Parti yıllarındaki toplumsal değişimleri eleştirdi.
Türk edebiyatında roman ve kıssalarıyla öne çıkmasına karşın, şair kimliğiyle tanınmak isteyen Tanpınar, 100’e yakın şiirinden 37’sini derlediği “Şiirler” isimli kitabını 1961’de yayımladı.
TANPINAR’IN KALEME ALDIĞI ESERLER
Roman: “Huzur” (1949), “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” (1962), “Sahnenin Dışındakiler” (1973), “Mahur Beste” (1975), “Aydaki Kadın” (1987), “Suat’ın Mektubu” (2018)
Şiir: “Şiirler” (1961)
İnceleme: “XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi” (1949, 1966, 1967), “Tevfik Fikret” (1937),
Deneme: “Beş Şehir” (1946), “Yahya Kemal” (1962), “Edebiyat Üzerine Makaleler” (1969), “Yaşadığım Gibi” (1970)
Hikaye: “Abdullah Efendinin Rüyaları” (1943), “Yaz Yağmuru” (1955), “Hikayeler” (AA)