Kitap her daim gönül ehli olanların yanında, gam gideren bir sevgili. Nasıl ki mal ve mevki cahilin cümbüşü, kitap da irfan sahibinin vazgeçilmezi. Küçük yaşta başlar bu bağlılık, büyük bir kütüphaneye dönüşür. Bu sebepledir ki, kitap toplamak ve bir kütüphane inşa etmek zordur.
EVE BİR KİTAP GİRER KÜTÜPHANE OLUR
Peki neden ve nasıl kütüphane sahibi olur insan? Diyelim ki, bir araştırmacı ya da yazarsınız, başınıza bir soru takıldı. Ha deyince kütüphaneye gidip bulamazsınız aradığınızı. Her dostta da yoktur karşılığı. Münasebetiyle bir kitap girer konuttan içeri, sonra bir tane ve bir tane daha… Birikir yıllar yılı. Vakitle sığmaz olur raflara odalara. Bir bakmışsınız konutun sahibi onlar. Bu nedenle, varlığı kederdir yokluğu yara. Doğal kütüphanesi olan herkes romancı ya da akademisyendir diyemeyiz. Kesin konuşabileceğimiz mevzu ortak yanlarının aşk, merak ve heyecan oluşudur.
YATAKTA KİTAP OKUNMAZ
Kitapseverlere muhibbân-ı kütüb, kitap delilerine ise mecânîn-i kütüb derler. Daima tıpkı beyit döner lisanlarında, ‘Tövbe ettim âriyet kimseye vermem kitâb’. Derin bir bağ vardır ortalarında. Kitaplarını kütüphanede, kütüphanesini de konutunun içinde her daim yanı başında isterler. Sessiz dostlarının başına bir iş gelse üzülür, hiçbirinden vazgeçemezler kolay kolay. Kütüphane bir sığınaktır. Bu yüzden, inançlı ve inançta olmalıdır. Kurallar sıkı. Yatakta kitap okunmaz, yapraklar içeri kıvrılmaz, açık biçimde bir yere koyulmaz, ortasında çiçek kurutulmaz, ödünç verilmez, hatta teklif dahi edilemez.
HER KÜTÜPHANE ŞAHSINA MÜNHASIRDIR
Kütüphaneye bakıp sahibi hakkında analiz yapmak da mümkündür. Benzemez huyu suyu birbirine. Kiminde eşi gibisi bulunmaz el yazmaları ağır basar kiminde az rastlanır baskılar. İhtisas alanları oburdur, şahsına münhasırdır.
KÜTÜPHANELER YİTİP GİTMESİN
Kişinin vefatından sonra dağılan kütüphaneleri acı bir sondur her vakit. Sahaflara düşmesi büyük sıkıntı değil de ehlini bulamamasıdır sıkıntı. Tarih yazmıştır birçoğunun yabancı ellerde yitip gittiğini. Heba olan kütüphanelerle doludur mazi. Kim bilir neler karıştı yokluğa, hiçbirini bilemeyeceğiz. Bu sebeptendir ki Yeni Şafak Kitap’ta mevzu edindiğimiz yalnızca kütüphanesi olan ilim irfan sahipleri değil; yıllarca biriktirdikleri mirastan hisse ayırıp millet kütüphanelerine bağışlayanlar, depolarda kilitli kalmasına gönlü razı olmayıp koleksiyonlarını halka açanlar ve bu mirasın farkında olup bizlere emanet edenlerdir.
10 İSİM 9 KÜTÜPHANE
DOĞAN HIZLAN
Her kitap dünyamda iz bırakır
Hepimizin yetişmesinde, donanımlı bir kişi olmamızda kütüphanecilerin sonsuz katkıları olduğunu söyleyen müellif Doğan Hızlan, çeşitli kurumlara yaptığı binlerce yapıtlık kitap bağışlarıyla kelamının gerisinde duruyor. Kitap tutkusunu vakitle varlıklı bir kütüphaneye dönüştüren Hızlan, bu sessiz sevgisini müzikle zenginleştirdiğini söylüyor.
İLK EDEBİYAT TARİHİ VE ANTOLOJİLERİ OKUDUM
Kitap merakının kaç yaşlarında başladığını sorduğumuz Hızlan, bunu tam olarak hatırlamadığını fakat birinci okuduğu kitapların edebiyat tarihi ve antolojiler olduğunu şöyle anlatıyor: Konutun tek çocuğu olduğum için kendi eksenimde yaşadım. Bu açıdan bakıldığında benim iki uğraşım vardı: Edebiyat ve müzik. Birinci kitabı hatırlamıyorum, zira art geriye birçok kitabı satın aldığım için belleğimde isim yok. Yerli ve çeviri kitapları bir ortada okudum, birbiri içinde göndermeler dikkatimi çekti. Birinci okuduğum kitaplar edebiyat tarihleri ve antolojilerdi. İnsan okumalara başlayınca öğrendiklerinizi, bildiklerinizi diğerleriyle da paylaşmak istiyorsunuz. Bu istek beni yazmaya sevk etti. Birinci yazım, devrin kıymetli mecmuası Forum’da yayımlandı. Fazıl Hüsnü Dağlarca üzerineydi, yanlış anımsamıyorsam 1954 yılıydı.
HER KİTAP BİR OBURUNU İZLİYOR
Büyük bir kütüphaneye sahip olmak kitaplara tutkuyla bağlanmayı gerektiriyor. Doğan Hızlan’da da bu his bir epey ağır. “Okuma tutkusu benliğinize işlemişse bir kitap öbür kitabı izliyor.” diyen Hızlan, “Dünyanızda her kitap iz bırakır, bu izlerin artmasını arzuluyorsunuz. Her kitap kendinize, ailenize, etrafınıza ilişkin bilginizi artırıyor, o vakit dünyayı daha yakından yorumlayabiliyorsunuz.” tabirlerini kullanıyor. Hızlan, kütüphane kurma sürecine başlamasını da şu sözlerle anlatıyor: Hiç kuşkusuz bu sessizliği lakin müzik zenginleştirebilirdi. Ailemde herkes bir enstrüman çaldığı için harflerden sonra notaları okumaya başladım, çaldım da. Bir kütüphane yapmaya başladım, bu kitaplara yavaş yavaş yabancı lisanda deneme tenkit kitaplarını da kattım. Yazı hayatım geliştikçe Türk edebiyatında değerli bir yere sahip olan ‘1950 Kuşağı’ içinde oldum, bütün arkadaşlarım hikaye, roman, şiir yazıyordu, bir tek eleştirmen bendim.
ON BİNLERCE KİTAP BAĞIŞI
Kitap, CD ve plak koleksiyonları bulunan Hızlan, kaç kitabı olduğunu bilmediğini söylese de sayısının yaptığı bağışlara bakarak bir oldukça fazla olduğunu iddia edebiliyoruz. Sahip olduğu yapıtların bedeli konusunda ayrım yapmayan Hızlan, bağış konusunda epeyce eli açık. Bir kısım kitabını Antalya’da ismine açılan ‘Doğan Hızlan Kütüphanesi’ne (20 bin civarı bir sayıdan bahsediyoruz) veren muharrir, yıllarca biriken bilhassa edebiyat ve inceleme alanında sayısı artan büyük ölçüde kitabını da – Behçet Necatigil’in müsaadeden giderek – ‘Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi Türk Lisanı ve Edebiyatı Kitaplığı’na bağışladı. Bu manada bir öbür bağışı da Beylikdüzü’ndeki TÜYAP binasında oluşturulan kütüphaneye yapan Hızlan, ayrıyeten annesinden kalan Fatih’teki meskenini kütüphane yapması için kendisine verdiğini, Türkçe ve İngilizce kitaplarının bir kısmının orada olduğunu aktarıyor. Hızlan eski bir yazısında “Anadolu’da okumuş, tahsilini orada tamamlamış birçok kişi, bilgisini, birikimini bu kütüphanelere borçludur. Öğrencileri, okurları, kütüphaneden yararlanan genç yaşlı insanları gördükçe memnun oluyorum.” diyor.
KİTAPLARINI VAKFI KORUYACAK
Kitap okumayı sevdirmek ve isteyenlere kitap ulaştırmak için ‘Herkese Kitap
Vakfı’ kuran Doğan Hızlan, kitaplarının varlığının bu küçük vakıf sayesinde korunacağını söylüyor.
Bu konut eşsiz yapıtlarla dolu
Kütüphane belgemde olmasını çok istediğim isimlerdi Gönül Tekin ve Günay Kut. Türkoloji alanında öncü bu iki profesörden görüş almak için aradığımda Sapanca’daki meskenlerine davet ettiler. 5 Ekim için sözleştik. Kapı önündeki merdivenlere çıkıp bizleri sıcak gülümsemeleriyle karşıladıklarında, bugünün anılarımdan silinmeyeceğinden emin oldum. Yemyeşil genişçe bir bahçedeki yan yana ancak başka konutlarda oturuyordu iki kardeş. Günay Kut’un meskeninde başladığımız sohbet esnasında ses kaydına sıcak bakmayan Gönül Tekin, fotomuhabirimiz Sedat Özkömeç’in birkaç kare alma teklifini tüm utangaçlığıyla kabul etti. Ve sayfalarımızdaki bu samimi fotoğraflar tarihe not olarak düştü. Akabinde Günay Kut’un kütüphanesindeki ‘müzelik’ yapıtları; Gönül Tekin’in konutundaki ‘Dünyada eşi gibisi olmayan yayınları’ tek tek inceledik, sohbet ettik.
PROF. DR. GÜNAY KUT
Kitaplar bizi konuttan attı
YAZMA ESERLER’E BAĞIŞLADIK
Boğaziçi Üniversitesi’nde uzun yıllar akademisyenlik yapan Türk edebiyatı profesörü Günay Kut, bize kütüphanesinin muhteviyatından şöyle bahsediyor: Benim kütüphanem tarih, Türkoloji ile ilgili kitapları kapsıyor. Genel ansiklopediler var. Yazma yapıtların bir kısmını Ali Buyruğu tarafından kurulan İstanbul’daki Millet Kütüphanesi’ne bağışladık. Orada, yapıtlarının tamamını bu kütüphaneye veren Ali Buyruğu ile Feyzullah Efendi’ye ayrılan iki büyük koleksiyonun olduğu, iki farklı kısım var. Artık o koleksiyona eşimle birlikte küçük bir koleksiyon olarak biz de eklendik. Kalan kitaplarımız için niyetim de yararlı bir kuruluşa, bir üniversite kütüphanesine vermek. Zira hepsi bilim ve ders kitapları ile Osmanlı devirlerine ilişkin yayınlar.
15 BİNDEN FAZLA KİTAP VAR
2009’da Turgut Kut, verdiği röportajda yaklaşık 10-15 bin kitabı olduğunu söylüyor. Günay Kut bunun daha fazla olabileceğini, o tarihten sonra da çok kitap alındığını ve bulundukları odaların biraz karmaşık olduğunu söylüyor. Turgut Kut için de gelecek sene tüm yapıtlarından bahsettikleri bir kitap çıkaracaklarını ekliyor. Eski edebiyatçı olan Günay Kut, daha çok 11. yüzyıl ile 19.yüzyıl ortasındaki periyotla ilgileniyor ve kütüphanesinin bir kısmında bizlere tanıttığı bu eserler için “Üniversitelerde ders kitabı olarak Türkoloji öğrencilerine okutuluyor.” diyor.
TÜM KİTAPLARI OKUDUNUZ MU?
Prof. Dr. Günay Kut’a, herkesin aklına gelen o klişe soruyu da yöneltmeden duramıyorum:
Hocam buradaki tüm kitapları okudunuz mu?
Yok canım olur mu o denli şey, bunlar daha çok referans kitapları.
Peki hocam sizin için sahip olduğunuz en değerli eser hangisi? (Bu sefer ben, konuştuğum birçok ilim insanın verdiği klasikleşen yanıtı Günay Hocadan da alıyorum.)
Benim için hepsi çok bedelli. Bir tanesi bile kaybolsa çok üzülürüm.
DÜNYADA YALNIZCA 4 TANE VAR
Günay Hoca kütüphanesini gezdirmeye devam ederken bize gözüne takılan yapıtlardan bahsediyor: “Bu gördükleriniz Osmanlıca yapıtların birinci baskıları. Burada da benim makalelerimi toplayan ‘Şah Edebiyat’ ve yeniden benim yazmalardan bahsettiğim ‘Yazmalar Arasında’ diye bir yapıtım var. Yazma Yapıtlarda Vakıf isimli kitabımın ikinci baskısı, Arapça’ya da çevrildi, artık çok yararlı bir hale geldi, yurt dışında da kullanılıyormuş, onun için Türkiye Yazma Eserler Kurumu tekrar bastı. Burada da benim üzerinde çalıştığım Ali Şir Nevâi’nin yapıtlarının bulunduğu Külliyât-ı Nevâyi var. Topkapı Sarayı’nda da olan yazmanın büsbütün aynısıdır. Dünyada bu yapıttan yalnızca 4 tane var. Fransa’da var, bizde 2 tane var, başkası de İngiltere’de sanırım. Bu da Kristovolos tarafından Fatih’e ithaf edilen ‘Kritovolos Tarihi’. Bu kitaplıkta gördükleriniz de bizim Harvard yayımlarımız. Üst katta da Turgut Bey’in kitapları var ancak fakat çok karışık gösteremeyeceğim, buradan daha fazla kitap olduğunu hayal edin.
PROF. DR. GÖNÜL TEKİN
Her oda farklı bir kütüphane
SIRA SIRA MEZOPOTAMYA KÜLLİYATI
Prof. Tekin, tüm odaları tek tek gezdirerek kitaplarını anlatıyor. İçinde sobası da bulunan büsbütün kitaplara ayrılmış birinci odada genel kültür, sanat tarihi alanlarına ilişkin eserler var. Mezopotamya külliyatı, bütün yeme kültürleri ve hayatlarını anlatan kitaplar sıra sıra dizilmiş. Yeniden meskenin bir öbür odasına giriyoruz. Oğlu Durali Beyin çocukluk vaktinde okuduğu kitapları; öteki tarafta kızım dediği gelini Cansu Hanımla ortak kitapları olduğunu görüyoruz. Bu odadan da üst kata çıkıyoruz. Orta alandaki hayat alanında Gönül Hocanın üzerine çalıştığı kitaplar yer alıyor. Tüm dünya medeniyetlerine ilişkin mitolojik eserler bu kütüphanenin raflarında. Prof. Tekin, Şehnameyi Farsçasından okuduğunu, Türkçe çevirilerinden farklı ayrıntılara sahip olduğundan bahsederek Âb-ı Hayât öyküsünün farklı lisanlardaki çeviri değişikliklerini anlatıyor.
BU KİTAPLAR ÖBÜR BİR YERDE YOK
Buradan da oğlu Durali Beyin çalışma odasına geçiyoruz. Burada da Tekin’in kitaplarının bir kısmı yer alıyor. Raflardaki kitapları gösteren Tekin, “Bunları hiçbir yerde bulamazsınız” diye kelama giriyor ve yapıtları şöyle tanıtıyor: Rafta gördüklerinizin hepsi Harvard’dan getirdiğim ve dünyada öteki hiçbir yerde bulunmayan ender kitaplardan alınan fotokopiler. Mesela bu, İgnac Kunos’un 19. yüzyılda topladığı Türkçe öyküler. Üç ciltlik bir kitaptır. Bizdeki çevirisi ise yalnızca tek cilttir. Öbür bir şey göstereyim. Bu da Cuneiform Studies (Çivi Yazısı Dergisi). Üniversite çok eski yapıtları, otomobillerin içine koyup hocaların kapısının önüne bırakır. Bizler de oradan seçtiklerimizi alırız. Bu kitaplar bu yüzden öteki hiçbir yerde yok.
ARAŞTIRMACININ ÇALIŞMA MASASI
Prof. Gönül Tekin, yatak odasındaki çalışma masasını ve sık kullandığı araştırma kitaplarının bulunduğu kütüphanesini gösteriyor. Küçük bir pencereden huzur dolu yeşilliğe bakan masasındaki gece lambasını, kitaplarını, çalışma notlarını ve büyütecini görenler, burada bir araştırmacının yaşadığını anlar. Tekin, Nizami’nin Âb-ı Hayât’a getirdiği değişiklikten bahsettiği bir kitabı yazmaya başladığını söylüyor. Bu kıssayı neredeyse tüm lisanlardaki versiyonlarını okuduğunu, karşılaştırarak ele aldığını, bu yüzden biraz yavaş ilerlediğini söz ediyor.
ÇENGNAME İÇİN 1500 KİTAP OKUDUM
Günde kaç saat çalıştığını sorduğumuz Tekin, “Amerika’dayken sabah bütün işlerimi yapar öğle 1’de oturduğum masamdan akşam 7’de kalkardım. Oğlum kapıya gelir, ‘Anne karnım acıktı’ diye seslenirdi. Gece televizyon seyrederim başımı dinlendirmek için hiçbir şey düşünmem. Yatmaya gittiğim vakit İngilizce junk bir roman okurum. Gece 11 üzere başladığım okumalar sabaha dek sürer. Çengname’yi yazarken 1500 tane kitap okudum.” diyor.
YAPTIĞIMIZ HER İŞ TÜRK KÜLTÜRÜ İÇİNDİR
Harvard Üniversitesi’nde uzun bir müddet akademisyenlik yapan Prof. Gönül Tekin’e, tekrar ülkesine dönmeye nasıl karar verdiğini sorunca, “Rahmetli eşim (Şinasi Tekin) Beyefendiyle yaptığımız her iş Türkiye’ye, Türk kültürüne hizmet içindi.” sözlerini kullanarak asıl dönmemeyi hiç düşünmediklerinden bahsediyor. Journal Of Study yayınlarını da yeniden Türk akademisyenlerin kendini geliştirmesi için bastıklarını tabir eden Tekin, “Bizimki geleceğe yatırım” diyor.
BU DEPODA BİNLERCE KİTAP VAR
Son olarak konutun en alt katındaki depoya götürüyor bizi Gönül Hoca. Kapısını açtığımızda kendimizi bir hazineye adım atmış üzere hissediyoruz. Duvar kenarlarından tutun da koridorlara konulan kütüphane raflarına, kalorifer peteklerinin üzerinde biriken mecmualardan yerdeki kitap kolilerine kadar, sanıyoruz burada binlerce kitap vardır. Birinci kısımda hocanın yatmadan okuduğu İngilizce romanlar bulunuyor. Raflardan birinde baştan başa Türkoloji yayınları bulunuyor. Bir öteki duvarda, Kur’an, İslamiyetle ilgili çeşitli kitaplar, Özbekçe eserler, Osmanlıca masallar, Türk edebiyatına ilişkin kitaplar. Bir öteki rafta da İngiliz edebiyatı yapıtları yer alıyor. Bir kısımda ise baştan başa dünyadaki çeşitli ülke yayınlarına ilişkin Türk tarihiyle ilgili kitaplar var. Fotomuhabirimiz Sedat Özkömeç’in dikkatini Agatha Christie romanlarının olduğu hoş bir kısım çekiyor. Gönül Hoca biraz utanıp gülerek onları fotoğraflamamızdan utanıyor.
İZMİR’E TAYYARE GELECEKMİŞ!
Prof. Tekin, çok erken yaşlarda okuma yazmayı öğrendiğini söylüyor. Hatta Osmanlıca bilen anneannesiyle birlikte yazmayı öğreniyorlar. Okula vaktinden evvel başlıyor. Türkoloji alanına ilgisinin nasıl başladığını sorduğumuz Gönül Hoca, “Çok ancak çok meraklı bir çocuktum” diyerek heyecanlı bir formda şu anıları anlatıyor: Mesela ilkokul vakitlerimde bir gün İzmir’e tayyare geldiğini duydum. Akşam kendi kendime düşündüm. Bu tayyare neyin nesi? Aldım çantamı yüklendim, Aydın’dan İzmir’e yürüyorum. Gece yarısı oldu vakit geçti. O sırada babam veteriner, arkadaşları otomobille bir yerde dönüyorlar. ‘A Hakkı Beyin kızı yolda’ diyerek beni meskene getirdiler. Bir gün de Menderes Irmağını görmek istedim. Arkadaşlarımın hepsini ayarttım ve gittik. Nasıl yağmur yağıyor. Tekrar de suya atladım. Su beni götürdü. Kahvedeki adamlar koşarak gelip beni kurtardılar. ‘Hakkı Beyefendi sen bu kızı evlendir’ derlerdi. Ben kaç yaşında evlendim, 38 yaşında, Şinasi Beyefendiye rastlamasaydım yeniden evlenmezdim.
HARVARD’DAN ÇIKAN TÜRKÇE YAYINLAR
Harvard Üniversitesi Yakın Doğu Lisanları ve Medeniyetleri Kısmında, Prof. Dr. Şinasi Tekin tarafından yayınlanmaya başlanan Türklük Bilgisi Araştırmaları Mecmuası (Journol Of Turkish), Prof. Dr. Gönül Tekin tarafından devam ettiriliyor. Bu mecmualarda Türk akademisyenlerin yayımlanmaya paha makaleleri yer alıyor. Prof. Dr. Günay Kut, “Her yıl bir hocamıza, hayattaysa bir armağan hazırlıyoruz, vefat etmişse bir hatıra sayısı çıkarıyoruz. Bunun dışında da en az 2-3 eser, Osmanlı devrine ilişkin mesneviler, divanlar, çeşitli tarih coğrafya kitapları üzere ne varsa bize gönderilen kitapları okuyoruz, baskıya layık görürsek düzeltmelerini yapıp kabul edip yayınlıyoruz. Harvard’dan çıkan bu Türkçe yayınlardan 30 bin tanesi üniversite kütüphanelerine fiyatsız dağıtıldı.” diyor. Gönül Tekin de bu değerli yayınlar sayesinde Türk lisanının dünyaya tanıtıldığını söylüyor ve ekliyor: Bizim Türkçe yayınlarımızın başında da Aşık Paşa’nın 13. yüzyılda, Anadolu’da Arapça ve Farsça hakimken yazdığı şu şiiri yer alır:
Kamu lisanda varıdı zabt-ı usul
Bunlara düşmişidi cümle ukuul
Türk lisanına kimsene bakmazıdı
Türklere hergiz gönül akmazıdı.
AHMET KOT
Her simit bir kitap bir kütüphane 100 bin kitap
-İlk aldığınız kitabı hatırlıyor musunuz, ferdî kütüphanenizi oluşturma fikri nasıl başladı?
Uzun bir kıssanın birinci adımını soruyorsunuz. Bunu ben de çok düşündüm. Kendi paramla birinci aldığım kitap olarak aklıma Doğan Kardeş Yayınları’ndan Halime isminde bir roman geliyor. Tahir Alangu’nun Almanca’dan Türkçe’ye çevirdiği, Kayseri’nin bir köyünde yaşayan bir köylü kızın romanı… Çok etkilenmiş, ben de bu türlü bir roman yazabilirim demiştim. İlkokul ikinci sınıfta babamın verdiği harçlıkları biriktirerek aldığım birinci kitap olarak onu hatırlıyorum. Daha sonra Yenigün Yayınları’nın Batı’dan çeviri çocuk romanları… Sonra Jules Verne’in kitapları. İki Çocuğun Devrialemi isimli, iki çocuğun dünya seyahatinde başından geçenlerin anlatıldığı 10 ciltlik macera romanı. Eskişehir’de Çocuk Kütüphanesi’ni keşfedişim. İlkokul 4. sınıftan itibaren her gün simit satarak kazandığım 2 lirayla almaya başladığım Varlık Yayınları. İnce olsun kalın olsun tanesi 1 liraydı. Sonra Ulusal Eğitim Klasiklerini keşfettim. Bu ortada babamın ilkokul bitirme ikramı olarak odamın tavanına kadar dayanan bir kütüphane yaptırması tetikleyici oldu. Rafları doldurmak için, gazetelerden kestiğim köşe yazılarını yan taraflarından kalın iplikle dikerek yaptığım kitaplar. Sezai Karakoç’un Babıali’de Sabah Gazetesinde yazdığı Sütun başlıklı köşe yazılarını dikip kitap yapmıştım mesela. Birinci kütüphane ortaya çıkınca, sonrası esasen gelir.
-Kitaplarınızın evvel konuta daha sonra da ofise sığmaz olduğunu okumuştum. ‘Babamın kitapları taşı taşı bitmedi…’ diyordu oğlunuz Yusuf Kot. Bu nasıl bir tutku?
Kitaplar, okuyan beynin yapı taşlarıdır. Her kütüphane, bir parmak izidir sizinle bütünleşik yaşayan. Zinde bir beynin olmazsa olmazlarıdır. Münasebetiyle, sizden ayrılamazlar. Yaptığınız işler prestijiyle da kitapla bütünleşik yaşanan bir hayatın içindeyseniz, daima birikecektir. Meskende kütüphanelerden taşan kitaplar, bütün entelektüellerin başta gelen problemidir. Mesken macerası herkeste ortak. Bu kısmı saymazsak, kitaplar çalışmaya yer kalmayıncaya kadar biriktiğinde, kitapları atmak yerine yeni bir ofise taşınıp eski yeri kitaplarıma terk ettim. Birinci müstakil kütüphane yerim bu türlü oluştu. Bu durum birkaç defa tekrarlanınca, dördüncüsünde tüm kitapları tek bir yerde toplamak farz oldu. Dört katlı, müstakil bir bina kiraladım ve hepsini, kitaplarımı, dergilerimi, gazete koleksiyonlarımı tıpkı yerde toplayarak tasnifli birinci kütüphanemi oluşturmuş oldum.
-Yıllarca biriktirdiğiniz kitaplar artık isminizi taşıyan bir kütüphanede, kamunun hizmetinde. Buna nasıl karar verdiniz, dostlarınızdan ayrılmak güç oldu mu?
Kitaplarımı kamuya açma fikri uzun müddettir gündemimdeydi lakin bunu bir yere bağışlayarak yapmayı hiçbir vakit düşünmedim. Zira onlar, benim yapmakta olduğum, hayatımı manalandıran işlerin art planıydı. Her vakit başvurduğum hazinem. Kütüphanelerini muhtevaları üzerinden inşa eden herkes için geçerlidir bu. Bir yol arayışında iken, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkentliği sürecine edebiyat ve yayın yöneticisi olarak dahil olunca, Rami Kışlası’nı kütüphaneye dönüştürme fikrini masamda buldum. Rami Kütüphanesi, fikri ve konsepti, masamda oluştu ve şu anda da bildiğim kadarıyla birebir konsept üzerinden sürüyor çalışmalar. Kitaplarımla da oranın birinci çekirdeğini oluşturmak niyetindeydim. Fakat, proje şimdi inşaat sürecini bile tamamlayamadığı için, bir alternatif olmaktan çıktı benim için. 2020 yılı sonlarında, Balıkesir Büyükşehir Belediye Lideri Yücel Yılmaz, inşaatı tamamlanan bir kütüphane binasını, öteki belediyelerin yapageldiği biçimde, piyasadan her an bulunabilecek kitapları satın alarak doldurmak istemediğini, özgün bir kütüphane yapmak istediğini iletti ortak bir arkadaşımız üzerinden. Ben de bir öteki kente göçmeyi aklımın ucundan bile geçirmediğim halde, binanın süper pozisyonunu gördüğümde çarpıldım çabucak. Bilhassa liderin samimi kişiliği ve vizyoner fikirleri karşısında, hayır demek bir vebaldi. Kabul ettim ve kitaplarımla birlikte hicret ettim Balıkesir’e. Balıkesir Millet Kütüphanesi Ahmet Kot Kitaplığı olarak dokuz aydır kapılarımız açık. Burası bir kütüphaneden öte, bir kültür merkezi adeta. Planladığımız kitap merkezli etkinliklerle, bilhassa genç entelektüel beyinlere yeni kapılar açmak istiyoruz.
-Kaç kitaplık bir koleksiyona sahipsiniz, kütüphanenizde ‘özel’ olarak nitelendirebileceğiniz eserler var mı?
Kütüphanemiz, yüz binin üzerinde bir koleksiyona sahip. Yeniden yüz binin üzerinde vadeli yayın ve 1980 sonrasının tüm ulusal gazetelerinin koleksiyonu var. Kitapların tasnifinde Amerikalıların 1937’de, şimdi bilgisayarın bile keşfedilmediği periyotta kullandığı Dewey sistemini çağdışı bulduğumuz için kullanmıyoruz ve yeni bir sistem geliştiriyoruz. Tematik ve açık raf sistemini kullanıyoruz. Çabucak her bahiste kitabın bulunduğu kütüphanemizde mevcut kısımlar dışında üç de özel kısım var: Gastronomi Kütüphanesi, Kitap Kültürü Kütüphanesi ve Binbirgece Masalları Kütüphanesi.
-Sizler üzere kıymetli isimlerin koleksiyonlarını bağışlamasını çok değerli buluyorum. Bu hususta ne söylemek istersiniz?
Kitap ve kütüphane sahiplerine büyük haksızlık ediliyor bu mevzuda. Bir entelektüelden kitaplarını bir yere bağışlamasını istemek mantıklı bir şey değil. Kütüphaneleri onların bir kesimidir. Kütüphanelerinden koparamazsınız. Vefatlarında da mirasçıları değer bilmeyince, güzelim kütüphaneler dağılır sarfiyat. Kütüphane sahiplerinin kütüphanelerini kendileri hayatta iken kamuya açabilecekleri bir ortam oluşturmak gerekir. Bu hususta büyük bir belirsizlik ve tüzel boşluk var. Belediye ve üniversiteler yalnızca “bağış” alabiliyor. Lakin “bağış” sonrası kitapların akıbeti konusunda çok acı deneyimler biliyoruz ve bu yol inanç vermiyor. Kütüphane sahibini kitaplarından ayırmadan kamuya açacak formda formüller geliştirmek gerekiyor. Belediyeler de bu mevzuda yeterli niyetle elini taşın altına koyup tahlilci bir taraf olabilirler. Bunu yapabilmeleri için belediyelerin de elini rahatlatacak türel bir altyapı çalışmak gerekiyor.
ALİ HAYDAR AKSAL
Şair ve müellif Ali Haydar Haksal’ın, daha küçük yaşlarda kurmaya başladığı kütüphanesi bir yerden sonra tuttukları dükkanlara dahi sığmamış. Ve nihayetinde dededen kalma kitapların da içinde olduğu 40 bini aşkın cilt, artık Yedi İklim Dergisi’nin yeni merkezi olan Mihrimah Sultan Gençlik Kütüphanesi’nde okurların hizmetinde.
Depodan kurtuldular
-İlk aldığınız kitabı hatırlıyor musunuz?
Aldığım birinci kitabın hangisi olduğunu anımsayamadım. Bildiğim şu ki, ilkokuldan sonra beş yıl orta vermiştim. Babam öğretmenimdi, kırk üç yaşında vefat etti. Gayesi bizi okutmaktı, kendisine nasip olmadı. Annem bir başına beş erkek çocuğa tek başına bakmak durumundaydı. Ortaokula ağabeyimi gönderdi beni göndermedi. Okuma hasretim vardı. Müderris dedemin bir talebesi Süleyman Güler [biz ona Sofi Amca derdik- benim imam hatip okuluna gitmeme öncü oldu. Okulu birinci iki yıl paralı yatılı, sonrasında parasız yatılı okudum. Okulun kütüphanesine birinci yılımda dadandım. Çok kitap okudum. Sonra kitapçılardan kitap almaya başladım. Anneme gelen fitre, zekât ve yardımlardan bana gönderdiği harçlıklarla daima kitap aldım. Orta ve sömestr tatillerinde köye gittiğimde valizim kitap doluydu. Dönüm noktam Malatya’dan sürgün gelen Türkçe öğretmenim İbrahim Soysal’ın bir kitapçıya götürüp bana üstat Sezai Karakoç ile üstat Necip Fazıl’ın kitaplarını aldırması oldu. Kitap tutkumdan bir kaşe yaptırdım. Örneğin, kitaplığımda şu anda yer alan, o vakit aldığım Sezai Karakoç’un Allah’a İnanmak ve İnsanlık kitabım 59. İslâm Toplumunun Ekonomik Strüktürü 305. kitabım olarak görünüyor. Ortaokul 2. sınıftayım.
-Kitap tutkunuz vakitle kaç ciltlik bir kütüphaneye dönüştü?
Bugün için kırk bin cildi aşkın kitap var kütüphanemizde. Otuz beş bini kayda geçildi. Başkalarını şimdi kayda geçirmedik. Bin beş yüz mecmua çeşidi var. Bu mecmuaların on yedi bin adedi kayda girdi. Mecmuaların büyük kısmı duruyor. Ciltli ve ekip mecmuaların sayısı elbette ki farklı. 500 tam kadro mecmua bulunuyor kütüphanemizde.
-Sayısı çoğalan kitaplar kimi vakit koyacak yer olmaması bakımından sıkıntıya sokarken bazen de aile fertlerinin güzeline gitmeyebiliyor. Sizin bu noktada yaşadığınız olaylar var mı?
Bu mevzuda annem o periyodun şartlarında daima anlayışla karşıladı. Sonra da eşim kahrımı çok çekti. Bu bahiste kendisine minnettarım. Meskende artık kitap konulacak yer azalınca işyerine taşımaya başladım. Yedi İklim dergimizin çıktığı yer olan Kadıköy Hasanpaşa’daki iş yerimizin art kısmında iki büyük oda kitap doldu. Orası dolunca bodruma taşımaya başladım. O işyerini tasfiye ettikten sonra Kadıköy Halitağa caddesindeki işyerimizin üst katına ve alt katına taşıdık. Orayı da tasfiye ettik, Maltepe’deki iş yerimize taşıdık. 2012 yılının altıncı ayında işlerimizi tasfiye ettik, Üsküdar’da bir dükkân tuttuk, kitapları oraya getirdik. Duvardaki raflar yetmediğinden istifledik. On yıl orada kaldı kitaplar.
-Kitaplarınızı bağışlamayı ya da çocuklarınıza bu birikime sahip çıkmalarını vasiyet etmeyi düşündünüz mü?
Benim güç ve problemli vakitlerim oldu. Genelde kitapların başına ne geleceğini çok güzel bilirim. Bu mevzuda yazılmış yazılarım ve yayına hazır bir evrakım da bulunmaktadır. “Yatak Odasına Giren Kitaplar Konuttan Kaçan Hanım” başlıklı. Ben, yalnızca kitap toplayıcısı ve tutkunu değilim, daima okuyan, araştırma yapan ve yazan biriyim. Bunun için bunu hiç düşünmedim. Bağış için talepte bulunan en üst seviye kurumdan ve üniversitelerden oldu, vermedim. Eşim, çocuklarım ve kardeşlerim bu mevzuda hassastılar. Zorluklarını bildikleri hâlde “Vermeyelim, kalsın” dediler. Bu tavır olunca vasiyette bulunmayı gerekli görmedim. Aslında bizim için kıymetli olan bir durum var dedemden kalma. Dedemin 1000 cilt kadar kitabı vardı, onların ortasında bulunduk. Dedemin vasiyeti, “Kitaplarımı dağıtmayın çocuklarımdan biri sahip çıkacak” diye. Ne yazık ki dedemin kitaplarının bir kısmı elimizden çıktı.
-Yeni kütüphanenizin açılma sürecini, bu fikrin nasıl ortaya çıktığını anlatır mısınız?
Öteden beri kitaplarım için bir yer oluşturma niyetimiz vardı. Üsküdar’da bir yerimiz vardı, onun alt katını kütüphane yapmayı tasarlıyorduk, olmadı. İş yerlerimizi tasfiye ettikten sonra Üsküdar’a taşındık. Üsküdar Belediyesi eski liderlerinden Mustafa Kara Bey’in kısmi bir takviyesi oldu. Hilmi Türkmen Beyefendi ile evvelce bir tanışıklığımız ve dostluğumuz var. Vakit zaman ziyaretimize gelir: “Hocam bu kitapları kurtaralım bir yere yerleştirelim diye.” Vakıflara ilişkin, şu anki yerimizin bulunduğu yerde bir arsa var. Sübyan Mektebi hocalarının lojmanı. “Buraya, siz bir bina yapın, taşının.” Bizim bunu yapabilecek bir imkânımız yoktu. Yedi İklim sürecinde birlikte olduğumuz İbrahim Tarz ile kardeşim Müstakim, sponsorlar buldu, belediyenin öncülüğünde inşaata başlandı ve bitirildi. Kardeşim Müstakim son periyotta büyük efor ile tamamladı. Yedi İklim Derneği kuruldu, taşınıldı ve yerleşildi. Kitaplarıma olan tutkum tartışılmaz. Elimin altında bulunmaları her an onlarla baş başa olmam çok daha değerli. Bunların bir yere ve meskene kavuşmaları elbette ki beni memnun ediyor. Raflara girmesi, ortalarında gezinmem, benim için o an için gerekli olanları çarçabuk bulmam rahatlatıyor.
-Yedi İklim’in yeni merkezi olan Mihrimah Sultan Gençlik Kütüphanesi’nde kaç kitap olduğundan, içlerinde en değerli olanlardan bahseder misiniz?
Kitapların büyük kısmını ben topladım. Dedem Müderris İsmail Hakkı Efendi’den bir ölçü kitap bulunuyor. Kitaplarımın içinde bağış olanları da var. Prof. Dr. Aykut Kazancıgil, Prof. Dr. Cihangir İslâm kitaplarını bağışladı. MSP Çorum Milletvekili Turan Utku Beyefendi bir periyot müteahhitlik yaptı. Bir gün, steyşın arabasının içine ve ardına doldurduğu Burhanettin Batıman’a ilişkin kitapları ve mecmuaları getirdi. Türkçülük ve milliyetçilik ile ilgili olanlar ağırlıktaydı kitaplar. Türk Yurdu mecmuasının Osmanlıca tam grubu üzere mecmualar vardı onların içinde. Dostum İbrahim Adap kitaplarını bağışladı. Aykut Bey’in getirdiği Tanzimat sonrası Fransızca kitaplar tartıda. Onların ortasında Mehmet Âkif Ersoy’un İstek Tevfik Kazancı’ya imzaladığı Gölgeler kitabı bulunur. Kitabın art sayfasında Âkif’in eliyle yazdığı üç dörtlüğü bulunuyor. Onları ben bir makalemde değerlendirdim. Müteferrika baskı Vankulu lügatinin 1. cildinin birinci baskısı bulunuyor. Bulak baskı, birinci devir baskılı, taş baskılı eserler bir epey var. 350 adet kadar yazma eserler bulunuyor. Bunların ortasında dedemin kitapları ortasından kalma Fatih periyodu bir yazma eser var.
MUSTAFA KARA
Her kitabın bir bahtı var
Bilerek kitap almak ve onları korumak, kollamak hareketini orta birinci sınıf ile başlatmak gerekir. İstanbul İmam Hatip ortaokulu ikinci sınıfta Siyer dersimize Hayati Dava Beyefendi geliyordu. (1965). Ankara İlahiyatta okuduğu ders notlarına ek olarak Muhammed Hamidullah’ın Hz. Peygamber’in Savaşları isimli yapıtından de bizi sorumlu tutuyordu. Unutmayınız orta iki öğrencisiyiz. Ders kitaplarının dışında satın aldığım ve bugüne kadar koruma ettiğim birinci kültür kitabı budur diyebilirim.
MOLLA HÜSEYİN KÜTÜPHANESİ
İstanbul’un kültür dünyasıyla tanıştıkça kitap ve mecmua alma işleri gitgide gelişti ve yaz tatillerinde bunları Rize/Güneyce’ye intikal ettirmenin yolları aranmaya başlandı. 1970-1974 yılları ortasında Kayseri Yüksek İslâm Enstitüsü öğrencisiyim. Yüksek tahsil bitmek üzere iken ihtisas alanımız da aşağı üst belirli oldu. Lakin mecburi hizmet var, 18 aylık uzun devir askerlik var. Kitaplar Güneyce’de. Hepsine ‘Kara sistemi’ne nazaran verdiğim ve İstanbul İmam Hatip Okulu Kütüphanesinde bulunan daktilo ile kırmızı renkle yazdığım numaraları sırtlarına yapıştırdım. Raflara koydum. Babamın kitaplarını da çarçabuk koleksiyona ilave edebilmek için dedemin ismiyle mühür de yaptırmıştım: Molla Hüseyin Kütüphanesi 1963.
FAKÜLTEDEKİ ODAM TAVANA KADAR KİTAP DOLUYDU
Biriktirdiğimiz kitapların kütüphaneye dönüşmesi tarihini ise Bursa Yüksek İslâm Enstitüsü Tasavvuf tarihi asistanlığına atanma tarihi olan 1977 ile başlatmak gerekir. Birinci kitabım “Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler” de birebir yıl kisve-i tab’a büründü. Bu tarihten sonra branş kitaplarının yanında öteki alanlarla ilgili yadigârları da imkanlar ölçüsünde toplamaya başladım. Kitaplarımızın üç toplanma merkezi oldu: Köy (Güneyce), konut ve fakültedeki çalışma odası. Ek edeyim, fakültenin en büyük odası benimdi. En çok dolap benim odamda vardı. Tabandan tavana kadar. Bunun için idarecilere teşekkür borcum vardır. Çabucak itiraf edeyim farklı bir daire tutma gücüm yoktu.
KİTAPLARI İLAHİYAT FAKÜLTELERİNE DAĞITTIM
Kütüphaneyi kamunun hizmetine sunma fikri ise birinci kez muazzez hocam Süleyman Uludağ’ın emekli olduğu sene aklıma geldi: 2007. Hocama durumu arz ettim. Olur dedi. Benim kütüphanede Türkçe, hocamın kütüphanesinde Arapça, Farsça kitaplar daha çoktu. Teklifimi o günkü belediye liderine sundum: “Bir kütüphane kuralım. Bu kütüphane üç bahiste – dünya ne ise de Türkiye çapında- tezli olsun: İslam Tarihi, Osmanlı tarihi ve Tasavvuf tarihi” Beni sabırla dinledikten sonra tek soru sordu: Hocam bu kütüphaneye günde kaç kişi gelir? Kelam konusu soruya yanıt vermedim ve o defteri kapattım. Kütüphanemi kendi fakültemiz başta olmak üzere yeni kurulan İlahiyat fakültelerine dağıtmaya karar verdim. Bolu, Çanakkale, Afyon, Kütahya. Bu kentlerin öne geçmesinin sebebi o günkü kurucu dekanların Bursa’dan meslektaşımız oluşlarıydı. Bu dağıtım on yıl devam etti. Mesela, Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın neşretti İslâm Ansiklopedisi’nin Kütahya İlahiyat Fakültesinde bulunan ciltlerine bakanlar orada “Molla Hüseyin Kütüphanesi 1963” mührünü görebilirler.
YENİ KÜTÜPHANEDE 10 BİN KİTAP VAR
2017’de Bursa Kültür ve Turizm Müdürü olan eski öğrencim Dr. Abdullah Damar teklifi yeniledi. Nasıl olduysa ona “Hayır, ben o defteri çoktan kapattım” diyemedim. Ve olan oldu. Aşikâr merhalelerden sonra 10 Aralık 2021 tarihinde kütüphane Pınarbaşı semtinde hizmete girdi. Ve bir daha şu hikmetli kelamlar tarih sahnesine çıktı: “Her kitabın bir bahtı vardır” “Her şeyin bir vakt-ı merhûnu vardır” Kayıt-kuyut işleri tam bitmedi. 10 bin civarında kitap olduğu iddia edilmektedir. Diğer koleksiyonlarım da vardır. Mesela birkaç bin tane imzalı kitabım var. Onları şimdilik Mudanya’daki fakirhanede tutuyorum. Mecmuaların 1. sayılarını topluyorum. 2000’e yaklaştım. Bakalım onların talihi nasıl olacak. Efemera denilen alanla ilgili de epey varlıklı ve renkli gereçlerim var. Tasnif sıralarını sabırla bekliyorlar. Elli yıllık fotoğraf koleksiyonum sinemalarıyla birlikte koruma altındadır. Dijitale geçmedim, geçmeye de niyetim yoktur. Sloganım şudur: “Tabedilmeyen fotoğraf, fotoğraf değildir.”
BİRÇOK YERDEN KİTAP İKRAMLARI GELİYOR
Kitap alımım devam ediyor. Bugün bile bulunmayan bir yapıtı sahaftan 150 lira vererek aldım. Yerimiz geniş olmadığı için yinelenmiş nüshaları öteki kütüphanelere göndereceğim. Mevlâna ve Mevlevilikle ilgili yinelenmiş nüshaları, yanı başımızda tekrar ihya edilen Bursa Mevlevihanesi Kütüphanesi’ne gönderdim geçen hafta. Enteresan bir haber de şu: İki bayan kütüphaneye kitap almam için para gönderdi. Hiç beklemediğim bir şeydi bu. Hiç aklımdan geçmemişti. Zira kimseye bu türlü bir teklifte bulunmadım. İstanbul’da oturan bir diğer bayan ise büyük bir yayınevinin edebiyatla ilgili yapıtlarını alıp şahsen getirmek istediğini söyledi. Kütüphanede itibar kitap cinsinde de epey yadigâr vardır. Kitapların bir kısmının ikram olduğunu, bir kısmının ise zar sıkıntı, ortaya adamlar koyarak temin edildiğini söylemeye gerek yok. Bir kısmında armağan eden zatın ismi yazılıdır. Son armağan kitap bugün Ketebe Yayınlarından geldi: “Ve Allah Kalpleri Döndürür” (12. 08. 2022)
KİTAPLARIN DA HATIRLATTIKLARI VAR
Şu soruyu çok soran oldu. “Ömür uzunluğu kıt imkanlarınızla satın alıp biriktirdiğiniz kitapları bir yere vermek, onlardan ayrılmak güç olmadı mı?” Bu soruya yanıt verirken şu ifadeyi kullandım: “Kitap da masivadır”. Dervişlere nazaran kâinatta iki mevzu vardır. Allah ve ötekiler. Ötekilerin ismi masivadır. Kitapları almak, koruma etmek, vakit zaman okumak, bazen okşamak, hatta karşısına geçip seyretmek… Süreksiz olarak birilerinin hizmetine sunmak hepsi hoş… Beni keyifli eden şeyler. Kitaplarından ayrılamayanlar, diğerlerine değil vermek, göster(e)meyen dostlar da var. Kimileriyle şahsen tanıştım. Bir şey deme hakkımız yok. Mal onun istediği üzere tasarruf eder. Bendeniz o denli düşünenlerden değilim. Ayrıyeten şunu söyleyeyim: Kitaplarımdan ayrılmış da değilim. İstediğim vakit (mesai saatleri dahilinde) kütüphaneye gidiyorum. Okuyorum, seviyorum, kokluyorum, eski günleri yâd ediyorum, zira kitapların da anıları var. Hatırlattıkları var.
SÜLEYMAN ULUDAĞ
Yaşarken vakfedenlerden olmayı tercih ettik
Kitaba merakım küçük yaşta başladı. Bunun sebebi ailem ve içinde yetiştiğim köyüm. Ailem de köyüm de dindardı. Altı yaşında elime Elif cüzü verip Kur’an okumayı öğrenmek için hocaya gönderdiler. Yedi yaşında Kur’an-ı Kerim’i yüzünden okumayı öğrendim ve hatmettim. Konutumuzda dini sohbetler yapılır, hocalardan ve dinden bahsedilirdi. Kış mevsiminde, uzun gecelerde Mustafa Darîr’in, “Sîretü’n-nebîi”si, bunun kenarındaki Battalgazi öyküsü okunurdu. Süleyman Çelebi’nin Mevlid’inin ekindeki kıssalar de okunurdu. Merhum anneannem okuma yazma bilmezdi, dindardı. Bir siret kitabı satın almıştı. Kitap, hayrattı. İsteyen alır meskenine götürür okur ve sonra iade ederdi. Tıpkı halde çeşitli kıssa ve kıssaların anlatıldığı Ahmediye’nin okunduğu da olurdu. Bu eserler okunduğunda bunları dikkatle dinlerdim. Bu esnada bana bir iş teklif edildiğinde ağırdan alır, okunan metni dinlemeye devam etmek isterdim. Bu yüzden merhum annem bana “Kulak Mollası” kaygısı.
İLK KİTABIMI 14 YAŞINDA SATIN ALDIM
İlk kez kitap satın aldığımda 14-15 yaşındaydım. Mehmet Yıldırım ismindeki arkadaşım Konya İmamhatip Okulu’nda öğrenciydi. Yazın köye geldiğinde hocalardan ve kitaplardan bahsederdi. Biriktirdiğim az ölçüdeki parayı ona verir bana uygun birtakım kitaplar almasını rica ederdim. O da tatile geldiğinde aldığı kitapları getirirdi. Bu eserler şunlardı: Ahmet Hamdi Akseki’nin “İslam Dini”, M. Hüseyin Heykel Paşa’nın “Hazreti Muhammed Mustafa” Said-i Şirazi “Bostan,Gülistan, Kelile ve Dinme”, Ömer Nasuhi Bilmen’in “Büyük İslam İlmihali” isimli eserler. Odamda iki çekmecesi olan bir masa vardı. Bu iki çekmeceyi az sayıdaki kitaplarla doldurmuştu. Benim birinci kütüphanem de budur.
ELBİSE BURSUMLA KİTAP ALIYORDUM
1956’da Çorum İmamhatip Okulu’na kayıt olduğumda burada yeni hocalar ve kitaplarla tanıştım. Bu okul 1953’te açılmıştı ve kütüphanesinde fazla kitap yoktu. Ulusal Eğitim Bakanlığının yayınladığı şark klasiklerinin hayli bir kısmı bu okul kütüphanesinde vardı. Ayrıyeten vilayet kütüphanesi de kentin merkezinde ve saat kulesine yakın bir yerdeydi. İstediğim kitaplardan kimilerini burada buluyor ve okuyordum. 1963 Eylül’ünde İstanbul Yüksek İslam Enstitüsüne geldiğimde kitap dünyam büyüdü fakat kitap alma imkânım kısıtlıydı. Yatılı öğrenciydim. 500 lira elbise parası verdiler. Bu para ile elbise almak yerine Bağdat’taki el mektebetü’l müsemma isimli kitapçıdan kitap almıştım. Kitapsever (bibliyofil) bir tarafım her vakit olmuştur. Ancak edinmek istediğim yapıtları alma imkânım sonluydu.
İLİM TALİBİ OLANLAR BU KİTAPLARI OKUMALI
Sahip olduğum ve edindiğim kitapların sayısını ben de bilmiyorum. Ben yazdığım kitaplarımın sayısını bile bilmem. Kitapların değeri okura ve araştırmacılara nazaran değişir. İlim kısımlarına nazaran de farklılık gösterir. Tefsirden İbn Kesîr, Zemahşeri ve F. Razi’nin, hadisten Kütüb-i Sitte’nin, kelamdan İmam Eş’arî’nin ve onun takipçilerinin, tasavvuftan Muhâsibî, Hâkîm Tirmizî, Kuşeyrî, Hücvîrî, Gazzâlî, İbnü’l Arabî, üzere alimlerin Umran İlmi ve tarih ideolojisi bakımından İbn Haldun’un yapıtları tercih ettiğim büyük değer ve paha verdiğim yapıtlardır. İlim talibi olanlara da bu yapıtları tavsiye ediyorum. Bir arada son iki asırda epey değerli ve yararlı eserler yazılmıştır. Son yarım yüzyılda bunları sayıları daha da artmıştır. İlim talipleri ve araştırmacılar bu yapıtlardan müstağni kalamazlar.
BİR KISMI ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİNDE GERİ KALANI YENİ KÜTÜPHANEDE
Taleben ve sevgili meslektaşım Mustafa Kara ile kitaplarımızı Tasavvuf Tarihi ve Edebiyatı Kütüphanesi’ne bağışladık. Kültür Bakanlığı ve Bursa Büyükşehir Belediyesi ile de bir protokol imzaladık. Kitap bağışlama sürecinin tamamı ile Sevgili Mustafa Kara takip etti ve gerektiğinde benimle istişare etti. Şu değerli noktayı da kıymetle belirtmek isterim. Benim kitaplarımın büyük kısmı Bursa Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde. 2007 yılında emekli olunca fakültede kitaplarının bir kısmını Balkanlı talebelerim aracılığıyla Balkanlardaki kütüphanelere yolladım. 1983 tarihinden itibaren 30 yıldan fazla İstanbul-Üsküdar Bağlarbaşı’ndaki İSAM’da çalıştığımdan buradaki kütüphaneden rahat bir formda faydalanabiliyordum. Bu sebeple elimdeki kitaplardan kimilerine gereksinimim kalmamıştı. Geri kalanları Bursa’daki kütüphaneye verdim. Benim kitaplarımın yarısından fazlası tefsir, hadis, fıkıh, usul-ı fıkıh, kelam, siyer, tarih ve ideoloji yüklü. Konutumda kalan kitapların eninde sonunda gideceği yer de orasıdır. Aslında bize kütüphanede bir oda tahsis edildi. İstediğimiz vakit gidiyor, kütüphanede çalışıyoruz. Kitaplarımızdan kopmuş değiliz. Vakit zaman onları ziyaret edip kitaplarımıza vefa borcumuzu yerine getiriyoruz.
ASLOLAN HAYIRSEVERLİKTİR
Zengin kütüphaneleri olan zevattan kimileri kitapları varislerine bırakırlar. Varislerden bir kısmı bu yapıtların pahasını bilmezler kitaplar haraç mezatlarında satılır. Biz bunu sahaflarda tekraren gördük. Kimi zevatta kitaplarının kütüphaneye verilmesini vasiyet eder. Bunları İstanbul’daki Süleymaniye Kütüphanesi’nde görmek mümkün. Bu ortada kendi ismine kütüphane kuranlar da vardır. Biz ise halihayatında kitaplarını vakfedenlerden olmayı tercih ettik. Bununla birlikte bir ayağımız hala kütüphanemizde. Çok sayıda kitap edinmek ve bunları okuyucuların, araştırmacıların, ilim ve fikir adamlarının istifadesine sunmak elbette ki hoş bir şeydir, bir hayırdır. Ancak kitap aslında hedef değil, araçtır. Yeni bilgilere farklı fikir ve kanatları ulaşmanın ayrıyeten edinilen bilgileri amel edip Allah Teala’nın samimi bir kul olmanın, kâmil faziletli hayırsever ve hoş ahlak sahibi olmanın bir aracıdır. Bu aracı hedef hâline getirip kitapları ile diğerlerine karşı kibirlenen ve bunu bir aracı hâline getirenler bu türlü şöhret sahibi olmak isteyenler her vakit olmuştur. İlimde fikirde dinde ve ahlakta büyüklenmeye ve ünlenmeye yer yoktur. Şöhret afettir. Aslolan mahviyet ve tevazudur, ihlastır, âlâ niyettir hayırseverliktir.
SITKI TÜRKAN
Verdikçe çoğalan bir koleksiyon
-Kitaplara merakınız kaç yaşlarında nasıl başladı, birinci aldığınız kitabı hatırlıyor musunuz?
Kitaplara merakım, mutat olarak konutumuzda ve dükkanımızda her gün kitap okuma saatimiz olduğundan ötürü çok küçükken, dört beş yaşlarımda başladı. Babamın ve daha çok ağabeylerimin okuyup bizlerin dinlediği saatler beni kitaplara öylesine bağlamıştı ki, sonraki günü iple çekerdim. Lokantamıza en az haftada bir kere uğrayan seyyar kitap satıcılarından ilkokul 1. sınıfa giderken galiba 120 kuruşa aldığım Hz. Ali Hayber Cengi (veya Hayber Kalesi Fethi) kitabını saymazsak Cağaloğlu yokuşunda Arkın Kitabevi’nden aldığım Son Akın kitabı birinci aldığım kitaptır.
-Kitap merakınızın tutkuya dönüşme süreci nasıl gelişti?
Bu ilginin çok bir bağlılığa, tutkuya dönüşmesinin birkaç sebebi var herhalde. Birincisi babamın “yakın tarih” bahisli sohbetleri, kaynak olarak zikrettiği kitaplar, ismini andığı muharrir ve yayınevleri benim merakımı celp etmişti. İkincisi, ilkokul öğretmenlerimin teşviki. Üçüncüsünün anısı da şöyledir: Küçük yaşlarımda annemle Bayazıt Camii’ne giderdik, beni yanına alır büyük âlim zatların sohbetlerini dinlemeye giderdi. Bayanlar mahfilinde annemle oturmaktan sıkılınca dışarı çıkardım. Annem bana canım bir şey çekerse almam için para verirdi. Çabucak ardımızda Beyazıt Sahaflar Çarşısı vardı. Annemin bir şeyler yemem için verdiği paranın tamamını kitaba harcar, açlığımı cami şadırvanından su içerek gidermeye çalışırdım. Ne olduysa orada oldu, orada müzayedeleri seyretmeye bayılırdım. Muzaffer Ozak Efendi’yi birinci orada gördüm, Raif Yelkenci üzere büyük sahafları birinci orada tanıdım. Babamın sohbetlerinde (yererek yahut överek) sık sık isimlerini andığı muharrirleri, gazetecileri mecmua sahiplerinin birçoğunu orada gördüm, tanıdım. Benim kitaplara bu derece sevdalanmamın en değerli nedeni Cağaloğlu ve Beyazıt üzere yerlere küçük yaşta gitmem, muharrirleri, kitabevlerini yakından görmem, mecmua idarehanelerinde ve yayınevlerinde yapılan sohbetlere, tartışmalara kenardan, bir köşeden kulak konuğu olmamdır.
-Daha evvel İLEM Projesine ve Atatürk Kitaplığına kitap bağışladığınızı biliyoruz. Nasıl karar verdiniz?
Babam Bugün, Babıalide Sabah, Son Havadis, Tercüman, Milliyet üzere günlük gazeteleri aksatmadan her gün alırdı. Bana da babamdan geçti zannederim. Dört yıl öncesine kadar çok olağanüstü durumlar haricinde hiç aksatmadan gazete almaya devam ettim. Ulusal Gazete, Yeni Bölüm, eski Vakit, sonraki Vakit, Türkiye Gazetesi, evvelki Yeni Şafak, şimdiki Yeni Şafak, Vakit, Beklenen Vakit, Anadolu’da Vakit, Akit, Yeni Akit, Selam, Sağduyu, Bayrak ve tamamı olmasa da birçok vakit Yeni Asya, Yeni Jenerasyon üzere gazeteleri topluyordum, biriktiriyordum. Gazete ekleri de dâhil her ayı farklı bir bağ yaparak üst üste yığıyordum. Artık ne koyacak yer kalmıştı ne bende güç ne de cepte para! Ne atmaya ne satmaya kıyıyorum. Allah’ın bir lütfu olarak Akın Ergenekon Beyefendi vasıtasıyla Atatürk Kitaplığı’nın efsane Müdürü Ramazan Minder Beyefendi ile görüştüm. Sonuçta bütün gazete arşivimi oraya bağışladım. Bir gün de İLEM’in İslamcı Mecmualar Projesi’nin (İDP) başındaki Lütfi Sunar Hoca geldi, tatlı ve efsunkâr lisanıyla beni ikna etti. 50 yıldır biriktirdiğim bütün mecmuaları İLEM binasına taşıdılar. Onların içinden otuz bin kadar (İslamcı Dergiyi) arşivlerine aldılar. Başkalarını tekrar geri benim depoma getirdiler.
Bunun dışında bir vakıf kütüphanesine 25 bin kitap, binlerce mecmua verdim. Türkiye’nin çeşitli yerlerine, okullara, kitaplıklara da binlerce kitap gönderdim. Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’den de aradılar, lakin nasip olmadı. Atatürk Kitaplığı’na verdiğim gazete koleksiyonu içinde Osmanlıca olanlar, yazma kitaplar ve MTTB ve Akıncılar arşivim de vardı. Benim için, hususen manevi olarak büyük bedeli vardı. İLEM İDP’ye verdiğim mecmualar de benim için baha biçilmez pahada idi.
-Halen elinizde bulunan koleksiyonlarınızı bir kuruma bağışlamak için vasiyet etmeyi düşünür müsünüz?
Kütüphanemde, depolarımda yüz binden fazla kitap yaklaşık yüz elli bin mecmua var. Maddi açıdan en pahalı olanlar yazmalar ve Osmanlıca olanlar. Manevi bedeli benim için en değerli olanlar Akıncılar ve MTTB’den bahsedenler, onlarla ilgili olanlar. Vasiyetim olabilir, bazen kıymet verdiğim, sevdiğim ve önemli bir kuruma, vakfa vermeyi düşünüyorum. Lakin hem ben bağış yapmaktan bıktım hem de hatun ve çocuklarım pek sıcak yaklaşmıyorlar. Tekrar de nasip kısmet nedir, ne yaparız bilemiyorum.
ÜMİT MERİÇ
Meriç’in kitapları layık olduğu yerde
11 BİNİ AŞKIN KİTAPLIK KÜTÜPHANE
Cemil Meriç’in 11 bini aşkın kitap bulunan bir kütüphanesi olduğundan bahseden Ümit Meriç, “Bağışlanan eserler bunun ufak bir kısmı. Öbür eserler ise kendi içlerinde farklı kısımlara ayrılıyor. Ancak büyük bir çoğunluğu Fransızca. Hasebiyle bir irfan kütüphanesine ikram edilmesi evveliyeti olan eserler değildi. Bu Fransızca eserler üzerinde çalışma yapıyorum. 30 yıllık hocalık hayatımın dökümü olan ‘Sosyolojik Niyet Atlası’ isimli bir kitap hazırlıyorum. 5 cilt, 3200 sayfa. O yapıtlardan şu anda ben istifade ettiğim için ivedi edip vermekte tereddüt yaşadım. İstikbalde nasıl bir akıbeti olacak bu kitapların ona şimdi karar vermiş değilim. Benim tek mirasım olan kızımın fikrini alarak bunu karara bağlayacağım.” diyor.
GELECEĞİN KURULMASINA KATKI SAĞLAYACAK
Baba yadigarı yapıtları bağışlarken üzülmediğini söyleyen Ümit Meriç hislerini şöyle anlatıyor: Beni hiç üzmedi. Biz kendi bedellerini paylaşan bir aileyiz. Babam fikirlerini bu toplumla paylaştı. Bu toplumun bugünkü şekillenmesinde de katkısı oldu. Ben de bir hoca olarak vaktimin çabucak tamamını kitaplarını hazırlamaya; hoca olduğum vakit da öğrencilerimi yetiştirmeye hasretmiştim. Hasebiyle kitapların bende kalması ya da babamın fikirlerinin kendisinde kalması bencilce olurdu. Ben kitapların en layık olduğu yere emanet edildiğini, bu devletin ve bu milletin bu irfan kütüphanesine sahip çıkarak geleceğin kurulmasına, onlardan da istifade edeceğini düşündüğüm için oraya verdim. Münasebetiyle hüzün değil sevinç mevzusudur.
BAĞIŞLANMAYAN ESERLER AMERİKA’YA GİTTİ
İlim adalarının kitaplarını bağışlamanın kıymetine değinen Meriç, “Birçok örneği var kendisi hayattayken kitaplarını, kıyıp bir yere topluma mal edemeyen ya da armağan edemeyen, ani bir mevtle bir karar alamadan ahirete intikal etmiş beşerler var. Maalesef genelde çocuklar ya da varisler bu kitapları satıyorlar. Hatta bir devir maalesef Amerika’ya çok bedelli kitaplarımız gitti. Mesela Halil İnalcık Hoca üzere de kitaplarını üniversitelere bağışlayan bedelli beşerler da var.” sözlerini kullanıyor.
İSTİKBALİN YOLU KÜTÜPHANEDEN GEÇER
Kitap bağışlarının bilhassa Millet Kütüphanesi’nde yapılmasını isteyen Meriç, “Bizim bir ulusal kütüphanemiz vardı biliyorsunuz, ancak bir millet kütüphanemiz yoktu. O açıdan Ankara’daki külliyede inşa edilen millet kütüphanesinin birçok devletin mirasını bugüne getirmiş olan Türkiye Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanlığı merkezine toplanmış olmasını olağanüstü manalı ve yararlı görüyorum. Ve kitaplarını, bilhassa ulusal devlet ve şuur konusunda kaleme alınmış olan kitapları, Türk tarihi ve Türk irfanıyla, İslam dünyasıyla ilgili kitapları olan bireylerin Külliyedeki 5 milyon olmaya aday olan kütüphaneye ikram etmelerini temenni ediyorum. Amerika’da Library of Congress, İngiltere’de British Museum, Fransa’da Bibliotheque Nationale de France, Rusya’da Lenin Kütüphanesi var. Bütün bunlar bu devletlerin ulusal şuurlarının buluşmasını sağlayan dereciklerdir. O ülkenin bahtları geçmişleri bugünleri hasebiyle gelecekleri o havuzlarda toplanır. Yani Cemil Meriç’ten bir cümleyle bitireyim konuşmamı: Şayet mükemmel bir maziyi daha mükemmel bir istikbale bağlamak istiyorsak yolumuz kütüphaneden geçecektir.” diyerek kelamlarını bitiriyor.
MUSTAFA KUTLU
Okuduklarımı biriktirmeden bağışladım
Geniş kütüphaneleri olan ilim adamlarından, araştırmacılardan ve edebiyatçılardan bahsettik. Bir de uzun yıllardır süren yazın hayatına karşı hiç kütüphanesi olmayan bir müellifimiz var, hikayeciliğiyle tanıdığımız Mustafa Kutlu. “Ömrümce kitaplarımı biriktirerek bağışlamaktan çok hiç biriktirmeden bağışlayan bir adamım.” diyor Kutlu ve belgemize farklı bir bakış açısı getirerek kütüphane konusundaki niyetlerini şöyle anlatıyor: Kitap toplama, kitap biriktirme olağan bir hadise olarak cereyan ederken bir de bunu tutku haline getirenler var. Çok tanıdığım bireyler var. Kitaplara karşı büyük bir sevgi besliyorlar ve neredeyse hastalık derecesinde onları kıskanıyorlar. Kendi uhdelerinde, elinin altında bulundurmak istiyorlar. Bu da bence tutkulardan bir tutkudur. Sonuçta bir kadro az kitapların toplanmasını ve kuvvetli kütüphanelerin beden bulmasını sağlıyor. Vakti gelince kütüphanelerin sahipleri içlerinden geliyorsa şayet bunları rastgele bir kuruluşa bağışlıyorlar. Böylelikle kitaplar zayi olmadan elden ele dolaşarak, birikerek daha büyük kütüphanelere ulaşmış oluyor. Kimi zevat ise kitaplarını bağışlamıyor. Vefatlarından sonra varisleri onları peyderpey satılığa çıkarıyor. Bu kütüphanelerin dağılması da çok dramatik bir hadisedir. Buraya kadar anlattıklarım hakikaten kitap severlerin kitap toplayanların olağan bir davranış olarak özel kütüphane kurmaları…
Bana gelince, ben tahminen bu soruya yanıt veren insanların içerisinde derbederliği yüzünden kütüphane kuramamış, biraz da bir tavır yüzünden kitaplarını kendinde bulundurmaktansa ehli olanlara, sevenlere dağıtmayı şiar edinmiş birisiyim. Benim kütüphanem yok. Aslında kitap toplayan birisi de değilim, fakat 54 yıllık bir yazı hayatım var. Yayıncılıktan geliyorum. Münasebetiyle kitapla haşır neşir olmuş biriyim fakat hiçbir vakit titizlikle kitap seçip, kitap toplayıp kendine kütüphane kurma durumunda olmadım. Okuduğum kitapları, beğenip sevdiğim kitapları beğenip sevdiğim, ehli bireylere dağıtmayı severim. Hasebiyle biraz benimki şeye benziyor, Edip Cansever’in Yer Çekimli Karanfil şiiri vardır… Alıp sana veriyorum işte, sen de bir diğerine veriyorsun, o oburu yok mu bir yanındakine veriyor, derken karanfil elden ele. Hiçbir vakit kitap mülkiyetim olmadı. Hasebiyle benim tavrım da o kadar kitap severin ortasında ters bir çiçek olarak, bir kır çiçeği olarak görülebilir. Ömrümce kitaplarımı biriktirerek bağışlamaktan çok hiç biriktirmeden bağışlayan bir adamım.