İş insanı Murat Ülker, kendine ilişkin internet sitesinde “Kur’an’ı nasıl okuyalım?” başlıklı bir yazı yayınladı. Murat Ülker, yazısında Kurban Bayramı’na değinerek Kur’an-ı Kerim’den örnekler verdi.
Murat Ülker’in “Kur’an’ı nasıl okuyalım?” başlıklı yazısı şöyle:
Kurban Allah’a teşekkür etmek, şükretmek ve varlığına inanışı göstermek hedefiyle yapılan bir ibadet. Kurban Bayramı fakirlerin da düşünüldüğü, birlik ve beraberliğin pekiştiği, aslında yardımlaşmanın öne çıktığı, daha doğrusu çıkması gerektiği dini günler. Ben bugün hem Kurban Bayramınızı kutlayayım hem de bayramın içindeki “yardımlaşma” ruhundan yola çıkarak. Kur’an’a dair bir okuma teklifiyle yardımlaşayım diyorum. “Okumak” deyince gençliğimde kitap okumaya yeltendiğimde artık birden fazla yok lakin kimi büyüklerimizin “aman sen okuma kendin sapıtırsın” dedikleri aklıma geldi. Allah onlara ve bize rahmet etsin. Kur’an bir kitap olarak bize ulaştı, fakat indirilişi 23 yılda peyderpey yaşanılan olaylarla bağlantılı, şimdiki tabiriyle “online ve realtime” oldu. Bu ise Kur’an’ın yalnızca okunacak bir kitap değil, birebir vakitte bir ömür hali olup, derin bir öğrenme ve benimsemeyi gerektirdiğini gösteriyor.
Kur’an bildiğimiz yahut merak ettiğimiz, dünyanın yaratılışı, birinci insan, kıyamet üzere birçok mevzuyu inanış ve Allah’ın gücüne örnek olarak ele alıyor. Yoksa bir tarih, arkeoloji, hatta FKB (fizik, kimya, biyoloji) kitabı vb. değil, fakat Allah’ın kelamı olduğu için yaklaşım ve manalarındaki kapalı hakikatler geçmişte olduğu üzere, gelecekte de bizim bilimimiz arttıkça bize mucize beyanlarını gösterecektir.
Elli yıl evvel okumuş olmam gereken bir kitabı artık bulunca sizinle paylaşmaya daha doğrusu yardımlaşmaya karar verdim, bari siz geç kalmayın diye…
İmanlı olanlarımızın kabulü ile şanlı yaratıcıdan bize son peygamberi ile ulaşan en şimdiki iletilerin toplamının olduğu kutsal kitabımız Kuran, aslında Hz. Muhammed ve arkadaşlarının yirmiüç yıllık hayat deneyimleri ile peyderpey indirilmiş ve yaşanmıştır.
Müminin, bu yeryüzündeki yorucu seyahatinde ruh yoldaşı Kur’andır. Ruhunun derinliklerini aydınlatan ışık, Kur’an’dır. Ona telkinlerde bulunan öğretmen, Kur’an’dır. Yol güzergahını gösteren kılavuz, Kur’an’dır.
Kur’an ile birlikte hayat; Allah ile birlikte yaşamaktır. Kur’an, Allah’ın indirilmiş kitabı ve insanoğluna yöneltilmiş hitabıdır. İnsanın ruhuna, kalbine, aklına ve nefsine seslenişidir. Kur’an ile birlikte hayat, şanı ulu olan Allah ile daima bir konuşma ve irtibat kurmadır. Kur’an; Allah’ı, isimleri, sıfatları ve fiilleri ile tavsif eder. Mucizevi kudretini, engin ve geniş rahmetini, yani isim ve sıfatlarının kapsamlı bilgisini belirterek insan jenerasyonunun kavrayabileceği bütün niteliklerle O’nu vasfeder.
Kur’an’ı nasıl okuyalım? Onu yalnızca okumak için mi okuyalım? Onu, ahireti ummak, vefatı anmak, mahşer ve hesabı hatırlamak için mi okuyalım?
Kur’an’ı, belagatine hayran olalım; üslubunun hoşluğuyla şenlenelim diye mi okuyalım? Yoksa araştırma ve incelemeler yapmak için mi? Yahut ekonomik, toplumsal, ruhsal ve ahlâki nazariyeler tesis etmek için mi okuyalım Kur’an’ı?
Bu şıklardan istediğimizi tercih edebiliriz, farkı yoktur. Kur’an okumamızın hedefi, bunlardan hangisi olursa olsun, karşılığında kesinlikle mükafat vardır, kâfi ki Allah’a yönelelim ve yaptığımız şeylerin hepsinin gayesi Allah’ın hoşnutluğu olsun.
O halde Kur’an okumanın, Kur’an dinlemenin, Kur’an’dan etkilenmenin ve huşu ile kendini ona vermenin yegâne maksadı hidayete erişmektir. Allah’ın kitabında indirdiği hayat yolunu benimseyip ona uymaktır. Bir öbür tabirle dinlenen ve okunan kitabın bir hayat görüşü haline dönüşmesidir.
Daha evvel de belirttiğimiz üzere Kur’an, evvel fıtratın ısrarlı sorularını cevaplandırır. İster mümin (inanan) ister kafir (inanmayan) olsun; ister yanlışsız yolda yürüsün ister yolunu yitirsin, insan oldukları için her insanın karşı karşıya olduğu ve yanıtlandırmak üzere şuurlu yahut şuursuz olarak düşündüğü, kaçınılması mümkün olmayan soruların karşılığını verir.
Bu kâinatı yaratan kimdir? Bu kâinatı yöneten ve olayları yönetim eden kimdir?
Biz nereden geldik? Öldükten sonra nereye gideceğiz? Hangi gaye için yaşıyoruz?
Allah (CC), tüm bu soruların hayatın aslını oluşturduğunu, bütün sapıklıkların bunların yanlış cevaplandırılmasından kaynaklandığını ve en büyük hidayetin de yeniden bu sorulara verilen sağlam hakikat karşılıklardan oluştuğunu bildirir. Bu nedenle görüyoruz ki uluhiyet (ilahlık) sorunu, Kur’an’ın ana mihverini teşkil etmekte ve en çok konuşulan mevzuyu meydana getirmektedir. Kuran, bu soruna harika ehemmiyet vermekle bir arada öteki soruları cevaplandırmayı da ihmal etmez:
Kur’an, uluhiyet problemini ayrıntılı olarak açıkladıktan sonra insan sorunundan de geniş bir formda bahseder. Şöyle genelleyebiliriz: Belirli başlı problem, uluhiyet sorunu ile ubudiyet (kulluk) problemidir. Bu iki soruna insan, kâinat ve hayat ortaklaşa katılır. Zira “Göklerde ve yerde bulunanlar daima O’na aittir, hepsi O’na boyun eğmiştir” (er-Rûm, 30/26).
Bu problemler içerisinde en büyük ve en değerli rolü insan oynar, Zira bütün yaratıkların taşımaktan ve yüklenmekten kaçıp durdukları “emaneti” omuzlayan biricik varlık odur.
Kur’an’ın en kıymetli konusu akidedir (inançtır). Biz burada tekrar edecek değiliz. Ne var ki “Kur’an’ı nasıl okuyalım?” sorusuna karşılık vermeye çalıştığımız için elbette bu gerçeğin şuurumuza ve hislerimize eşlik etmesi gerekir. Kuran, akide problemine “Allah’tan öbür ilâh bulunmadığını” kabul etmeyen putperest Araplarla çaba ettiği için bu derece ihtimam göstermiş değildir. Odak noktasını akide oluşturduğu için bu probleme böylesine ihtimam göstermiştir.
Kur’an, akide (inanç) sorununa çok kıymet verir. Zira insan bakımından akide, bir hayat sorunudur. Zira beşeriyetin, tarih içerisindeki bütün sapıklıkları akide konusundaki çeşitli saplantılarından kaynaklanmıştır. Yalnız Hz. Muhammed’in (s.a.) peygamber olarak gönderilişinden evvelki Arap Yarımadası’nda yaşayanlar değil, bugün de yarın da insanoğlu akideyi kavrama, kıymetlendirme ve yaşama konusunda her vakit için sapkınlığa müsaittir. Akide konusundaki sapmalara paralel olarak insanın hayatında da sapıklıklar başlar.
Uluhiyet davası; geçmişte cereyan eden bir dava değil, bugünün ve yarının da davasıdır. Bu bizim davamızdır ve burada hitap şahsen kendimizedir. Evvelce yaşamış bir kavme değildir. Şu anda bizim dışımızdaki bir topluluğa yöneltilmiş de değildir. Bilakis bize ve toplumumuzun her ferdine yöneltilmiştir. Zira her birimiz, unutmaya müsaitiz ve idrakımızın heran sarsıntı geçirmesi mümkündür. Bir yandan hayatın baskısı öte yandan İslam’a karşı dünyanın her yerinde hazırlanan düşmanlıklarla yüz yüze gelen insanımızın, akide gerçeğini kavrayış ve değerlendirişte şaşkınlığa düşmesi olağandır. Şayet gönlünde ve fikrinde ona Kuran eşlik etmezse ve içinde bulunduğu durumda Kuran’ı başvurulacak yegâne kaynak olarak değerlendirmezse her vakit için şaşırması mümkündür. Ayrıyeten şu gerçeğin de şuurumuza eşlik etmesi gerekir: Bizler; evet, kendine bu asırda “Müslüman” diyen bizler; uluhiyet davasında, beşerler ortasında Kuran’ı anlayıp düşünmeye ve onun eşliğine en çok muhtaç olanlarız. Zira Kuran’ı algılayışımız artık zayıflamış ve O, lisanla söylenen bir kelam halini almıştır. Kalbimiz yani anlayış ve hislerimiz O’nun gerçeklerinden gaflete düşmüştür. Bunların başında Allah’ın buyruklarını uygulama gereği gelir.
İşte böylelikle onlara Rablerinin tanıtılması ve akide konusu, Kuran’ın Müslümanları eğitmek için başvurduğu birinci terbiye vasıtası idi. Sonra Kuran, Müslümanları tıpkı vakitte korkutma ve teşvik ile terbiye etti. Allah’ın sevabı, cenneti ve hoşnutluğu konusundaki özendirmenin ardında onların cimrilikten kurtulmalarını, Allah yolunda infak etmelerini (Allah’ın hoşnutluğunu elde etme maksadıyla kişinin kendi servetinden yardımda bulunması), kendi özel durumlarına karşın mümin kardeşlerini kendilerine tercih etmelerini sağlayarak yetiştirdi. Mevtin bir gaye ve sonraki hayatın bilinmez olmaktan kurtarılarak arzulanan bir olağanlıkla karşılanmasını sağladı. Böylelikle onlar tarihin kaydettiği en büyük kahramanlıklarını Allah yolunda uğraş gösterirken yaşadılar. Kuran, onları yeryüzüne sıkıca yapışmanın rahat ve huzurundan, dünya menfaatlerine bağlılığın sağladığı teslimiyetten uzaklaştırarak terbiye etti. Allah Resulü (s.a.) ile Allah yolunda çabayı (cihadı), onlar için en şirin şey haline getirip bu hislere öncelik kazandırdı.
Allah’ın azap ve gazabından korkutma telkinleri ile Müslümanları şehvetlerinin baskısından kurtarıp, isteklerinin dizginlerini ellerine vermek suretiyle terbiye etti. Mali şehvetten (cazibeden), cinsi şehvetten, diğerlerine üstün gelme şehvetinden, yaralama, dövme ve aşağılama şehvetinden yahut şahsen hayatın şehvetinden (cazibesinden) kurtararak terbiye etti. Kuran, birebir formda onları olayların içinde yaşarlarken terbiye etti. Zati Kuran’ın indirilişi de yaşanılan çeşitli olaylar vesilesi ile olmuştur ve bugünkü çağdaş insanın tahsil mühletine muadil olmuştur.
Âl-i İmrân Suresi’nin Uhud savaşı ile ilgili olarak inen âyetlerinde (3/139-140) müminlerin üzülmemelerini ve gevşememelerini, mümin (inançlı) oldukları sürece tüm başkalarına nazaran “en üstün” olduklarını, savaşta yaralanmış olsalar bile gevşeklik göstermemelerini belirterek terbiye etti. Yeniden onlara şayet mevt kendileri için mukadder ise kesinlikle öldürüleceklerini (öleceklerini), savaş meydanına gitmenin kişiyi mevte götürmediğini, Allah’ın mukadderatının aşikâr olduğunu söyleyerek terbiye etti. (3/145, 154)
Resulullah’a (s.a.) isyan konusunda kendilerini şiddetle kınayarak uyardı. Sonra da öndere itaatin gereğini belirterek terbiye etti. Ve Peygamberimiz bu itaati “beni kendi özünüzden daha çok sevmedikçe hakikaten iman etmiş sayılmazsınız” diyerek bir sevgi haresi ile çerçeveledi. İmani hislerin ve niyetlerin kesinlikle realiteler dünyasında mevcut olan bir davranış biçimine dönüşmesi gerektiğini, Allah’ın lakin bu türlü davranışları kabul ederek kendilerini buna nazaran sevap (ödül) kazanacağını söyleyerek terbiye etti.
Nur Suresi’nde; “İfk (iftira) Olayı” hasebiyle apaçık evraklar olmadıkça kimseye leke sürmemelerini söyleyerek terbiye etti. Bayanlarını açık saçıklıktan, gözlerini haramdan müdafaalarını, meskenlerine girdikleri vakit kendi kendilerine selam vermelerini ve oburlarının konutuna müsaadesiz girmemelerini belirterek terbiye etti.
Doğrusu biz Allah’ın, “Muhakkak ki Allah; Rezzaktır, güç sahibidir” diye okurken çabucak “bunda kuşku mi var” der, “Allah’tan öbür rızık (imkanlar) veren var mı ki” diye söyleniriz. Biz bunu huzur, emniyet ve inançlı rızık konusunda rahatlıkla söyleriz, lakin rızkımızın kesileceğini hissettiğimiz yahut ileride biraz sıkılacağımızı anladığımız vakit çabucak bu inancımız sarsılır ve yıkılmaya başlar. İşte o vakit unuturuz her şeyi, zannederiz ki insanlardan birinin elindedir rızkımız. Halbuki hayır da şer de O’ndandır. Ancak unutur, saygınlığımızı yitirir, falancaya rızkımızı kesmemesi için yalvarmaya başlarız. Sonra kendi kendimize sebeplere sarıldığımızı zannederiz.
Çünkü biz, Kur’an’ın bu kararı doğrultusunda terbiye edilmemişizdir. Biz bu kararı sırf okumuşuzdur. Yalnızca zihnimizde yer etmiştir. Bunun, insanın bir anda çarçabuk kavrayacağı bir şey olduğunu; daha çok bilgi ve daima tekrar gerektirmediğini zannetmişizdir. Hayır, katiyetle değil. Bu bir terbiye sorunudur ve yaşanarak elde edilir.
Biz Kuran’ın ayetlerini okurken ashab-ı güzinden (peygamberimizin seçkin arkadaşlarından) birinci jenerasyonun, o ayetlerle terbiye edildiği üzere terbiye edilmeye muhtacız. Lakin o vakit bu ayetler zihni bir gerçek olmaktan çıkar, akide haline dönüşür. Kalbimizde yer eden sağlam bir şey olur. Pratik hayatımızda itici bir güç haline gelir. Kusursuz bir niyet ve bu kanıdan kaynaklanan bir davranış formunu alır. İşte İslam’da akide, insanın hayatında böylelikle yer eder.
Akide, saf bir fikirden ibaret değildir. Vicdanlarda yer eden kapalı bir his da değildir. Akide, bir hayat sistemidir, hayat biçimidir. Bu sözün ifade ettiği ve taşıdığı pratik, önemli, şuurlu ve fikri davranış üzere bütün manaları ile birlikte akide, bir hayat sistemidir.
Kuran-ı Kerim’in akide gerçeklerini, ruhların düzeltilip terbiye edilmesi konusunda en düzgün biçimde kullandığı yerlerden biri de kıyamet sahneleri ve ahiret gününden kelam eden kısımlarıdır. Biz daha evvel dedik ki ahirete iman konusu, Kuran’ın çeşitli yerlerinde direkt doğruya Allah’a iman hususuyla kontaklı ve onun devamı formunda yer alır. Kuran’ın akide konusunu sergileyişinin akabinde terbiye prensiplerinden kelam ederken bir kez daha deriz ki Kuran; akide sorununu yani uluhiyet davasını ruhların terbiye edilip düzeltilmesinde nasıl bir araç olarak kullanıyorsa ahiret konusunu da birebir biçimde ve tıpkı gayeye yönelik olarak kullanmaktadır. Artık sıkıntıyı, bize gerekli olan istikametiyle ve Kuran’da okuduğumuz ahiret mevzularını düşünürken biraz daha aydınlatmamızda fayda var. Kuran-ı Kerim’in kıyamet sahnelerini sunuşu, ruhlara en çok etki eden kısımlardan biridir. Zira bu sunuşlarda fevkalâde bir canlılık ve dinamizm vardır. Kuran, bu sahneleri canlandırarak insanın bilfiil yaşadığı bir tablo halinde his dünyasına aktaracak biçime dönüştürmektedir. Bu tabloların içerisinde günlük hayatın pratiklerini bulmaktayız. Dünya tümüyle gelip geçmiş bir yer görünümü kazanmakta; geçmiş ve bitmiş, artık var olmayan bir şey haline gelmektedir. Hisleri gelişmiş beşerler bir yana olağan duyu sahiplerinin bile vicdanen bu tabloların tesirinde kalmadan yahut müteessir olmadan okuyup geçmesi imkansızdır.
Söz gelimi, küfürden kelam eden ayet münasebetiyle azap tabloları sergilendiğinde burada kastedilen mana açıktır. Fakat şu ayetlerde olduğu üzere dolaylı bir işaretle gelirse: “Kim dünya nimetini isterse bilsin ki, dünyanın ve ahiretin nimeti Allah’ın yanındadır. Allah, Semi ve Basir (Duyan ve Gören) olandır. Ey iman edenler; kendiniz, ana babanız ve yakınlarınız aleyhine de olsa Allah için şahid olarak adaleti gözetin. İster yoksul ister varlıklı olsun, Allah onlara daha yakındır. Adaletinizde heveslere uymayın. Şayet eğriltirseniz yahut yüz çevirirseniz bilin ki Allah işlediklerinizden elbet haberdardır” (en-Nisâ, 4/134-135). Burada kastedilen terbiyevi mana, adaleti uygulamaktan kaçındıkları, dünya nimetlerinin peşinden koşarak Allah için dürüst şahitlikten çekindikleridir.
Bizim vereceğimiz fiili karşılık, farazî olarak “ne memnun onlara” demekten öteye geçmez. Sonra eski durumumuza motamot devam eder ve kendimizi infak ve harcamaya yöneltmeyiz. Güya bu ayette kelam konusu edilenler, bizim dışımızda kalan bir topluluktur ve yalnızca hayretimizi uyandırsın diye örnek olarak verilmiştir. Halbuki bu ayette kastedilen terbiye dersi, kendi nefsimizle derhal bir hesaplaşmaya girmemizdir. Bu hesaplaşma, yorucu ve uzun vadeli olabilir. Lakin biz, bu buyruğu yerine getirmezsek ve yalnızca temenni ile yetinirsek buradaki terbiye dersi duyularımızdan uzak kalır ve Kuran’ın ayetlerini (işaretlerini) açık bir kalple okumamış oluruz. Böylesi yalnızca ayete bakıştan öteye geçemez. Keza biz, Allah’ın ayetlerini okuduğumuz vakit almamız gereken terbiye dersi, çabucak (kolları?) sıvamak; vakti geldiği vakit iman borcunu ödemek üzere kendimizi hazırlamaktır.
Allah’ın “işte onlar temelli kalacakları Firdevs cennetine varis olan mirasçılardır” (el-Mü’minûn, 23/11) ayetinden almamız gereken ders şudur: Pratik davranışlarımızı kesinlikle ayette nitelendirilen davranışlar haline döndürmeliyiz. Bu çizgiden uzak bulduğumuz hareketlerimizi düzeltmeye çalışmalıyız.
Kuran-ı Kerim bize, “Kim dünya hayatı ve onun ziynetini istiyorsa orada onlara işlerinin karşılığını eksiksiz veririz, orada onlar hiçbir ziyana uğratılmazlar. Onlar ahirette hisselerine ateşten diğer bir şey düşmeyen kimselerdir. Dünyada ürettikleri boşa gitmiştir, yapıp ettikleri de geçersizdir” (Hûd, 11/15) buyuruyor.
“Bu, Allah’ın daha evvel gelip geçenler hakkında koyduğu kanundur; Allah’ın kanununda asla bir değişme bulamayacaksın” (el-İsrâ, 17/77).
“Allah’a ibadet edin ve O Allah’na hiçbir şeyi şirk koşmayın” (en-Nisâ, 4/36).
İbrahim peygamberin kıssasında geçtiği üzere Allah’ın kanunu, ahde kan yoluyla varis olunamayacağıdır. Bu ahde, lakin akide yoluyla erişilebilir. Yani bilfiil hayatın realitesi içerisinde yaşamaya devam etmekle varis olunabilir. Bir toplum, o yoldan sapar ve zulmederse yalnızca mümin insanların soyundan geldikleri için Allah onları koruyup gözetmez. Bilakis o kuşağın, her ferdi lakin şahsen mümin olur ve bilfiil imanını yaşarsa bu ilahi vaade erişebilir. Doğrusu inanan bir topluluğun soyundan gelmiş olsalar da zalimler Allah’ın ahdine asla erişemezler.
Mesela bugün Avrupa’nın durumu işte budur. Allah, onlara dünya hayatında çalışmalarının karşılığını vermiş, hiçbir şeylerini eksik bırakmamıştır. Kendilerine her türlü imkanı vermiştir. Kuvvet, servet, yeryüzünde üstünlük ve hâkimiyet … Allah’ın bu kanunu ayetin içinde mevcuttur: “Kendilerine yapılan ikazları unuttuklarında, (indirmiş olduğumuz sorun ve musibetleri kaldırıp) üzerlerine her şeyin kapılarını açtık. Nihayet kendilerine verilenler yüzünden şımardıkları vakit onları aniden yakaladık, apansızın onlar bütün ümitlerini yitirdiler” (el-En‘âm, 6/44).
Bu kanun, Allah’ın küfreden (nankörlük eden) insanlara ihtarıdır. Bugün beşeriyet, tarihin hiçbir evresinde görülmemiş bir küfür bataklığına düşmüş ve tekrar tarihin hiçbir devrinde meydana gelmeyen küfür şımarıklığı içerisine girmiştir. Bunun için de Allah, beşerler ortasında kendi kanun ve tehdidini uygulamış; insanları bölük bölük ayırmış ve birinin acısını ötekine de tattırmıştır. Sonra da yarattıkları içinde en bozguncu olan bir milleti seçerek beşeriyete içine düştüğü küfür şımarıklığının cezasını tattırmak istemiştir.
KUR’AN MEKKÎ VE MEDENÎ
Kur’an’ın Mekke devrinde nazil olan ayetlerinin iman ve teslimiyete dair bildirileri, çok yalın, keskin, çarpıcı, etkileyici ve ikna edici üslupta gelmiştir. Mekke’de inen ayetlerin birden fazla iman konusunda kısa ve şok etkisinde nazil olmuştur. İnsanın anlayış kısalığı ile aykırı orantılı şok ayetler karşısında âdeta sarsılmakta, ilâhi hakikatler karşısında daha öncesinde sahip olduğu bütün ezberleri bozulmakta ve buna muhatap olan insan kendisini helakten (yok olmaktan) kurtaracak bir çıkış yolu aramaya başlamaktadır.
Medine periyodunda nazil olan ayetler ise Müslümanları hicretle kavuştukları özgür, yerleşik nizama nazaran nispeten rahatlatmış lakin bir o kadar da mesuliyet aşılayıcı biçimdedirler.
“Ey İman Edenler! Sizi elim bir azaptan kurtaracak bir ticaret göstereyim mi? Allah’a ve Resulü’ne inanırsınız, mallarınızla ve canlarınızla (kendiniz şahsen) Allah yolunda hizmet edersiniz; bir bilseniz bu türlü hareket etmek, sizin için ne kadar da hayırlıdır!” (es-Saf, 61/10-11).
MEKKE VE MEDÎNE PERİYOTLARINDA KUR’AN
Kur’an-ı Kerim, onların evvelki itikadi bilgilerini gerçek bilgi saymamış ve bu evvelki bilgilere yenilerini eklememiştir. Tersine bütün eski bilgileri silmiş, bunları “bilgisizlik” ve “cehalet” olarak değerlendirmiştir. Araplara da “bilmezler” nazarıyla bakarak yine işe başlamıştır. Çok daha garibi sıfırdan işe başlarken direkt doğruya kendilerinin sahip oldukları bilgileri ve açıklamaları tashih etmiştir.
Arapların Allah hakkındaki malumatını araştıracak olursak görürüz ki Kur’an-ı Kerim, bütün bu bilgilerle içli dışlı olmuş ve bunları onların aleyhinde bir öge olarak kaydetmiştir. Ancak bilgi olarak pahalandırmak için değil; onlara dayanarak bilgilerini artırmak için de değil; katiyen… Tersine hepsini silmek ve yine işe başlamak içindir. Kuran’ın buradaki metodu, kendisine has dinamik ve inancı yaşanan davranış hâline dönüştürecek bir metottur.
Biz, Mekke’de inen mühletlerin (özel isimlendirilmiş bölümlerinin) aşikâr başlı ve biricik konusunun akide konusu olduğunu söylemiştik. Akideye açılan en büyük kapı, bilgiyi canlı ve dinamik bir davranış haline dönüştüren Kuran’ın metoduyla Allah’ı bilmektir.
Birinci geçiş, değişik rablerden “La İlâhe İllallah” akidesine yanlışsız inanç geçişiydi. İkinci geçiş ise ezilme ve sürülme, imtihan ve deneme devrinden sonra yeryüzünde yerleşme, hilafet misyonunu yerine getirme (Allah’ın insanlara son peygamberi vasıtasıyla yaşatarak deneyimleterek öğrettiği hayat biçimini dünyada sürdürmek) geçişiydi.
Medine’de inen mühletler de akideden bahseder. Lakin bu müddetlerde akide konusu, Mekke’de inen müddetlerde olduğu üzere geniş bir alanı kaplamaz. Zira Mekki müddetlerde akide, bir inanç sistemi kurmak hedefine yönelikti. Uygar müddetlerde ise hatırlatma hedefi güdülmüştür. Mekke devrinde inanç eğitimi bilfiil akidenin kurulmasıyla tamamlanmıştı. Medine döneminde ise artık bir Müslüman toplum ve devlet kurulmaktaydı. Bu devlet ve toplumun düzenleyici kararlara muhtaçlığı vardı. Öncelikle düşmandan korunmak için cihad, sonra da İslam’ın yeryüzüne yayılması için uğraş gerekliydi. İşte bu sebeple her iki husus Uygar müddetlerde geniş bir yer kaplar. Düzenlemeler ve hükümler… Ve Allah yolunda cihad (savaş yahut insanın özüyle mücadelesi)…
Ayrıca burada dikkatleri çeken diğer bir kıymetli konu daha vardır. Uygar müddetlerde büyük bir alanı kaplayan sıkıntılar, yani prensip ve düzenlemeler ve Allah yolunda cihad konusu, başlı başına mevcut iki farklı kısım üzere ele alınmamaktadır. Bilakis, akideyle yan yana olan ve ondan kaynaklanan bir bahis üzere kıymetlendirilmektedir. Mevzunun en değerli istikameti burasıdır. Zira bu dinde başlı başına ve bağımsız bir inanç, yargı gücü ve başka bir düzenleme yoktur. Bağımsız ibadet ve süreçler yoktur. Tersine hepsi bir bütündür.
İslam’da ekonomik, toplumsal, terbiyevi ve ahlaki birçok sistemler vardır. Lakin bu sistemlerden rastgele birini akideden farklı olarak pahalandırmak, İslam’ın ruhunu yok eder.
İslam’da bütün unsurlar, akide üzerine inşa edilmiştir.
İşte akideye dayanan ve akideden kaynaklanan düzenlemelerle kanun gücüne dayanan ve yönetmeliklerle korunan nizamlar ortasındaki karakteristik fark budur!
Özetlersek, deriz ki: İslam’da bütün düzenlemeler akideden kaynaklanır.
Bilakis onlar dediler ki;
“Mühim olan akide değil, sistemdir.” Başbaşa kaldıklarında ise ideolojileri için, “demokrasi yalnız bir sistem değil, tıpkı vakitte bir inançtır, komünizm tek başına bir sistem olmaktan çok bir inançtır”.
Sonra da “İslam’ın düzenlemeleri XX. yüzyılda uygulamaya elverişli değildir” dediler.
Öyleyse bizim için gerekli olan, yalnız ve yalnız kendi öz kıymetleriyle dinimizi öğrenmektir. Ve İslam’ın gerçeklerini bu dinin düşmanlarından öğrenmemektir.
Medine’de inen müddetlerde akide ile karar ortasında eksiksiz bir irtibat kurulduğunu görüyoruz. İşaret ve ikazların ötesinde bu konu direkt dikkatleri çekmektedir.
Bütün bu ayetlerin manası odur ki, imanın gerçek göstergesi, Allah’ın buyruğuna ve kararlarına teslim olmaktır.
Ayetin akışı o denli bir his ilham etmektedir ki, okuyanlar İslam’ın kararlarının bu dinin kendisi olduğunu, bunun bir nimet olduğunu ve bütün bu nimetlerin de İslam’dan ibaret olduğunu anlamaktadırlar.
İnsan, ayetin devamını düşünmeden bunları okuyup geçemez. Görülüyor ki boşanma ile ilgili kararları belirleyen ayetlerin ortasında namazdan bahsedilmektedir. Hâlbuki bu problemin tamamlanması için yalnızca üç ayet kalmıştır ve on beş kararlık boşanma prensipleri böylelikle son bulacaktır. Lakin bakıyoruz ki boşanma unsurlarının bitmesi beklenmeden ortaya namazla ilgili iki ayet yerleştirilmiştir. Elbet bunun bir emeli vardır ve bu maksat, bu dinin şeriatla ibadet ortasında bir ayırım yapmadığını açıkça göstermektedir. Zira her ikisi de dinin nazarında birdir ve ortalarında fark yoktur.
“Yoksa siz, kitabın bir kısmına inanıp bir kısmını inkâr mi ediyorsunuz? Aranızda bu türlü yapanın cezası, lakin dünya hayatında rezil olmaktır. Ahirette ise azabın en şiddetlisine onlar uğratılırlar. Allah yaptıklarınızdan gafil değildir” (el-Bakara, 2/85).
Müminlere gelince… Onlar kesin olarak şu unsura inanıyorlardı: “La İlâhe illallah” diyerek şehadet getirmek, Allah’ın indirdiğine tâbi olmaktır ve Allah’ın buyruklarıyla hükmetmek için verilmiş bir kelamdır. Bu yapılmadığı takdirde kişinin münafık sayılacağını ve Müslümanlık diye bir şey kalmayacağını kabul ediyorlardı.
Muhammed Kutub’un Kur’an’ı Nasıl Okuyalım? isimli kitabını (*) size kısaca özetlemeye çalıştım. Gayem büyük yaratıcının, Rabbimizin (terbiyeci) bize hitabını kendi başınıza da okuyup anlamanız ve alışılmış ki işin uzmanlarını da takip ederek, sorarak tarafınızı daima doğruda tutmanızdır.
(*) Kutub, M.(2021) Kur’an’ı Nasıl Okuyalım? Risale Yayınları. (“Dirasat Kur’aniyye” kitabından “Keyfe Nekrau’l Kur’an?” kısmı.